Kiedy sprowadzony do kraju pojazd jest odpadem?

Zakwalifikowanie sprowadzonego zza granicy pojazdu jako odpadu rodzi dla jego właściciela negatywne skutki. Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska coraz chętniej prowadzą postępowania związane z nielegalnym przemieszczaniem takich odpadów i wymierzają wysokie kary. Co przesądza o zakwalifikowaniu pojazdu jako odpadu? Jakie kary grożą za sprowadzenie takiego pojazdu?

Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy o odpadach, odpadem jest „każda substancja lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany”. Dla oceny statusu danego pojazdu na gruncie ustawy o odpadach punktem odniesienia jest pojęcie „pozbycia się”. Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że chodzi o „zmianę sposobu użytkowania wskazanego przedmiotu, czyli użytkowanie w inny sposób aniżeli nakazuje to przeznaczenie danego przedmiotu, a nowy sposób użytkowania mógłby wywoływać niekorzystne oddziaływanie na środowisko”[1]. Jak wyjaśnia NSA owe „pozbycie się” może być działaniem faktycznym  ("pozbywa się"), zamierzonym ("pozbyć się zamierza") lub nakazanym ("do którego pozbycia się jest obowiązany")[2]. Katalog czynności, które powodują, że pojazd nabywa status odpadu jest zatem stosunkowo szeroki i nie polega jedynie na oddaniu pojazdu do jednostki zajmującej się zbieraniem pojazdów lub demontażem przez pierwotnego właściciela. Odpadami mogą być także także materiały podlegające ponownemu gospodarczemu wykorzystaniu i mogące być w związku z tym przedmiotem transakcji handlowej jako dobro o określonej wartości ekonomicznej[3].

Nie ma również znaczenia cel, dla którego pojazd został nabyty (np. naprawa). Jak wskazuje NSA w wyżej przywołanym wyroku z 9 listopada 2017 roku przy ocenie przesłanki „pozbycia się” nie chodzi o utratę kontroli nad pojazdem, lecz o zasadniczą zmianę jego wykorzystania, która jest odmienna od głównego przeznaczenia. Tytułem przykładu – z chwilą gdy poprzedni właściciel pozbędzie się pojazdu przeznaczając go „na części” zmienia się jego sposób wykorzystania, ponieważ pierwotnym przeznaczeniem pojazdu jest poruszanie się po drogach. Nie ma znaczenia fakt, że taki pojazd mógłby zostać wyremontowany przy zastosowaniu odpowiednich nakładów . W orzecznictwie sądowo-administracyjnym wskazuje się, że bez znaczenia – w kontekście nadania statusu odpadu – jest to, co stanie się z danym pojazdem w przyszłości.

Konsekwencje międzynarodowego przemieszczania pojazdu zakwalifikowanego jako odpad

Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska priorytetowo traktują działania związane ze zwalczaniem nielegalnego przemieszczania odpadów. Kary za takie działania, ze względu na ich wysoką szkodliwość dla środowiska, są bardzo surowe. Ich wysokość reguluje ustawa o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów[4]. Do niedawna kara za przemieszczanie odpadów bez zezwolenia mieściła się w granicach od 50 000 do 300 000 zł. Od 1 stycznia 2019 roku górna granica została jednak zwiększona do 500 000zł.

Podsumowując, główną przesłanką do zakwalifikowania pojazdu jako odpad jest ocena pojęcia „pozbywać się” bazująca na wcześniej wyrażonych przez właściciela pojazdu zamiarach oraz podjętych przez niego działaniach. Niestety dla osób pozyskujących pojazdy objęte ryzykiem zakwalifikowania jako odpadu, taka ocena każdorazowo bazuje na uwarunkowaniach konkretnej sprawy. Oznacza to, że nie można jednoznacznie stwierdzić – na podstawie obowiązujących przepisów lub chociażby orzecznictwa sądów administracyjnych - czy posiadany pojazd może zostać zakwalifikowany jako odpad. Najkorzystniej jest zatem podejmować działania zapobiegawcze, mogące polegać na przykład na ustaleniu zamiarów wcześniejszego właściciela pojazdu, dokładne prześledzenie jego dokumentacji oraz rzetelna ocena stanu technicznego.