Nowa uchwała SN w sprawie nabycia służebności gruntowej

Sąd Najwyższy w dniu 5 czerwca 2018 r. podjął w składzie siedmiu sędziów istotną uchwałę (sygn. III CZP 50/17), w której przełamał dotychczasową linię orzeczniczą i zakwestionował konstrukcję nabycia służebności gruntowej z mocy prawa przez przedsiębiorstwo państwowe.

Odpowiadając na pytanie prawne Sąd Najwyższych wskazał, że nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1991 r., Nr 2, poz. 6) własności urządzeń przesyłowych posadowionych na nieruchomościach należących do Skarbu Państwa nie spowodowało uzyskania przez to przedsiębiorstwo z mocy prawa służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającej te nieruchomości.

Tym samym rozstrzygnął wątpliwości pojawiające się w związku z poprzednimi orzeczeniami m.in. postanowieniem z dnia 12 maja 2016 r.(sygn. IV CSK 510/15), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że przedsiębiorstwo państwowe, które z mocy ww. ustawy nabyło własność urządzeń przesyłowych znajdujących się na nieruchomościach Skarbu Państwa, nabyło również służebność gruntową odpowiadającą treścią służebności przesyłu. W ww. uchwale siódemkowej Sąd Najwyższy zanegował takie rozwiązanie jako mające zbyt daleko idący skutek w postaci faktycznego wywłaszczenia właścicieli nieruchomości.

W zakresie odpowiedzi na drugie pytanie, czy przedsiębiorstwo przesyłowe jako posiadacz służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, pozostawało w dobrej czy w złej wierze oraz w jakiej dacie rozpoczął się bieg terminu zasiedzenia tej służebności na rzecz tego przedsiębiorstwa, Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały.

Należy zwrócić uwagę, że podstawową formą ustanowienia służebności gruntowej jest umowa między właścicielem obciążonej nieruchomości a przedsiębiorcą przesyłowym. W przypadku braku porozumienia przywołanym podmiotom przysługuje natomiast roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu na podstawie art. 305(2) k.c. Możliwe jest co prawda także nabycie służebności gruntowej z mocy prawa przez zasiedzenie, jednak ma ono określoną podstawę prawną i zostało wprost przewidziane w art. 292 k.c.

W obowiązującym systemie prawnym nie ma natomiast innego przepisu, który przewidywałby możliwość ustanowienia służebności gruntowej z mocy prawa. Stanowisko judykatury uznające możliwość nabycia służebności gruntowej z mocy prawa w innych przypadkach niż wskazany powyżej należało więc uznać za zbyt daleko idące.