Przedsiębiorco - czekają Cię zmiany w dochodzeniu roszczeń

W Sejmie zakończył się pierwszy etap prac nad projektem ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk nr 3137), który dokonuje przewrotu w dotychczasowym modelu procesu. W związku z tym warto przyjrzeć się zmianom jakie niesie za sobą nowelizacja z perspektywy przedsiębiorców. Prace nad właściwym kształtem nowelizacji trwają już ponad rok. Przedłużający się proces legislacyjny jest wynikiem niezwykle szerokiego spektrum zmian. Ich celem jest bowiem, w założeniu projektodawców, przyspieszenie rozpoznawania spraw poprzez wyposażenie sądów w odpowiednie środki pozwalające  przeciwdziałać obstrukcji procesowej w sytuacji, gdy strona wykorzystuje swoje uprawnienia do blokowania rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. W takiej sytuacji możliwe będzie powołanie się na klauzulę nadużycia prawa procesowego.

Jednym z przejawów dążenia do efektywnego prowadzenia postępowania i ugodowego rozwiązania sporu na gruncie nowelizacji ustawy jest postępowanie przygotowawcze, którego kluczowym elementem będzie posiedzenie przygotowawcze. Jest to etap poprzedzający, a jednocześnie mający ograniczyć konieczność kierowania spraw do rozpoznania na rozprawie. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu ustawy organizacja postępowania przed sądem powinna zostać oparta na planowaniu i znajomości stanowisk stron tak, by możliwe było rozpoznanie sprawy podczas jednego terminu posiedzenia.

Kluczowe jest zatem wyznaczenie posiedzenia przygotowawczego i wezwanie na nie stron po uprzednim złożeniu pism przygotowawczych, zwłaszcza odpowiedzi na pozew, która według projektu ustawy powinna być, co do zasady, obligatoryjna. Zgodnie z art. 205⁴ § 2 w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 13 czerwca 2019 r., pierwszy termin posiedzenia przygotowawczego winien zostać wyznaczony nie później niż dwa miesiące po dniu złożenia odpowiedzi na pozew albo ostatniego pisma przygotowawczego. Jeżeli rozwiązanie sporu w trakcie posiedzenia przygotowawczego, pomimo ustalenia przedmiotu sporu i wyjaśnienia stanowisk stron, okaże się niemożliwe, sporządza się plan rozprawy. Zasadniczy element planu rozprawy stanowią rozstrzygnięcia co do wniosków dowodowych stron. Podpisany przez strony i zatwierdzony przez przewodniczącego plan rozprawy stanowi załącznik do protokołu posiedzenia przygotowawczego.

Mając na uwadze dalszy przebieg procesu, zwłaszcza postępowania dowodowego, istotne znaczenie ma projektowany art. 205¹² § 1 k.p.c., zgodnie z którym w sytuacji wyznaczenia posiedzenia przygotowawczego przytaczanie twierdzeń i wniosków przez stronę możliwe będzie wyłącznie do chwili zatwierdzenia planu rozprawy, chyba że ich powołanie nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później. W sytuacji, gdy posiedzenie przygotowawcze nie zostało wyznaczone, twierdzenia i dowody strona może przytaczać do zamknięcia rozprawy.

Poza postępowaniem przygotowawczym nowelizacja przewiduje istotne zmiany w trybie dochodzenia roszczeń przez przedsiębiorców będących podmiotami profesjonalnymi. Nowelizacja ustawy przywraca bowiem postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych, które uregulowane zostanie w dziale IIa – Postępowanie w sprawach gospodarczych – w art. 458^{1 –} 458¹³.

Ustawa z 13 czerwca 2019 r. wprowadza pojęcie sprawy gospodarczej wskazując w art. 458² § 1 kategorie spraw objętych zakresem zastosowania postępowania gospodarczego. Należy do nich zaliczyć m.in. sprawy:

-  ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, także wówczas, gdy którakolwiek ze stron zaprzestała już prowadzenia działalności gospodarczej,

- ze stosunku spółki,

- z umów o roboty budowlane oraz umów służących ich wykonaniu,

- z umów leasingu,

- z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego oraz

- przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, w tym posiłkowo lub solidarnie, z mocy prawa lub czynności prawnej.

Podkreślenia wymaga, że nie zawsze stronami wyżej wymienionego katalogu spraw będą przedsiębiorcy. Może się bowiem zdarzyć, że stroną będzie podmiot, któremu w ogóle nie można przypisać cech przedsiębiorcy lub jest przedsiębiorcą prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą na mniejszą skalę. Wówczas, na mocy projektowanego art. 458⁶ § 1 podmioty te będą mogły wnioskować o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych.

Charakterystyczny dla postępowania w sprawach gospodarczych jest wymóg, by pozew zawierał także wskazanie adresu poczty elektronicznej powoda, a w przypadku braku adresu, odpowiednie oświadczenie w tym zakresie. Analogiczny wymóg dotyczyć będzie pozwanego, który obowiązany jest podać adres poczty elektronicznej w pierwszym piśmie procesowym po doręczeniu odpisu pozwu. Należy zaznaczyć, że konsekwencją niezamieszczenia stosownych danych bądź oświadczenia będzie brak możliwości nadania pismu prawidłowego biegu.

Kolejne przepisy wskazują na zwiększony rygor postępowania w sprawach gospodarczych oraz surowsze wymagania wobec przedsiębiorców, co uzasadnia także wprowadzenie projektowanych ograniczeń zakresu postępowania. Prawodawca uznał, że stawianie wyższych wymagań przedsiębiorcom jest uzasadnione mając na uwadze profesjonalny charakter ich działalności. Przejawem tego jest art. 485⁵ § 1 k.p.c., który nakłada na powoda obowiązek powołania wszystkich twierdzeń i dowodów w pozwie, a w stosunku do pozwanego – w odpowiedzi na pozew.

Potwierdzeniem odrębnego charakteru postępowania w sprawach gospodarczych jest niedopuszczalność występowania z powództwem wzajemnym, brak możliwości występowania z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych, chyba że nastąpi zmiana okoliczności, jak również ograniczenie postępowania stosownymi terminami. Zgodnie z art. 458⁸ § 1 w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą rozstrzygnięcie w sprawie powinno zapaść najpóźniej sześć miesięcy od dnia złożenia odpowiedzi na pozew. Skróceniu uległ również termin do żądania wznowienia postępowania do pięciu lat od uprawomocnienia się wyroku.

Zupełne novum stanowićbędzie przewidziana w art. 458⁹ § 1 k.p.c. po nowelizacji umowa dowodowa. Poprzez tę umowę strony będą miały możliwość wyłączenia określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy. Będzie ona mogła zostać zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności  albo ustnie przed sądem. Wyłączenie pewnych dowodów mocą umowy stron będzie skutkowało brakiem możliwości dopuszczenia takich dowodów przez sąd z urzędu.

Prace nad nowelizacją nabierają tempa. Uchwalona w dniu 13 czerwca 2019 r. nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego oczekuje na stanowisko Senatu i podpis Prezydenta. Z przebiegiem procesu legislacyjnego można zapoznać się na stronie http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=3137