Skarga nadzwyczajna – nowa instytucja polskiego systemu prawnego

Dnia 3 kwietnia 2018 r. weszła w życie ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym [dalej także: ustawa]. Jednym z kluczowych rozwiązań o charakterze proceduralnym, które wprowadziła w/w ustawa jest instytucja skargi nadzwyczajnej.
Po upływie kilku miesięcy od funkcjonowania tego środka zasadne wydaje się przedstawienie procedury związanej z wniesienie skargi nadzwyczajnej.

Instytucja skargi nadzwyczajnej została uregulowana w rozdziale dotyczącym postępowania przed Sądem Najwyższym [dalej także: SN] w art. 89 i następne ustawy. Rozpoznawanie skargi nadzwyczajnej należy do kompetencji Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. W rozpoznawaniu skarg uczestniczą także ławnicy SN. Skarga nadzwyczajna przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub wojskowego kończącego postępowanie w sprawie wówczas, gdy:

1. orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone
   w Konstytucji lub,
2. orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie lub,
3. zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Ponadto, warunkiem dopuszczalności skorzystania z instytucji skargi nadzwyczajnej jest brak możliwości uchylenia lub zmiany orzeczenia w drodze innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

Podmiotami uprawnionymi do wniesienia skargi nadzwyczajnej są: Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz, w zakresie swojej właściwości, Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznik Finansowy, Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Tym samym strona, która chce skorzystać z omawianego środka prawnego musi zwrócić się z wnioskiem o wystąpienie ze skargą do właściwego uprawnionego podmiotu.

Art. 89 § 3 ustawy przewiduje pięcioletni termin do wniesienia skargi nadzwyczajnej liczony od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna - w terminie roku od dnia ich rozpoznania. Dla określenia terminu do wniesienia skargi nadzwyczajnej istotny jest także art. 115 ustawy, zgodnie z którym w okresie trzech lat od wejścia ustawy w życie, skarga nadzwyczajna może być wniesiona od orzeczeń kończących postępowanie w sprawach, które uprawomocniły się między 17 października 1997 r. a 3 kwietnia 2018 r.

Nie stanowi przeszkody do wniesienia skargi nadzwyczajnej brak uzasadnienia orzeczenia. SN, na mocy art. 92 ustawy, może wystąpić z żądaniem sporządzenia uzasadnienia do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie.

Skarga nadzwyczajna może być wniesiona tylko raz od tego samego orzeczenia i w interesie tej samej strony. Nie jest również dopuszczalne powoływanie się na zarzuty przytoczone we wniesionej wcześniej, w tej samej sprawie, skardze kasacyjnej, jeśli SN przyjął ją do rozpoznania.

Skorzystanie z instytucji skargi nadzwyczajnej jest niedopuszczalne w sprawach o wykroczenia i wykroczenia skarbowe, a także od orzeczeń ustalających nieistnienie, unieważnienie małżeństwa albo rozwód, jeśli po uprawomocnieniu się takiego orzeczenia choćby jedna ze stron zawarła związek małżeński. Możliwość wniesienia skargi nadzwyczajnej została wyłączona także od postanowienia o przysposobieniu.

Jeżeli SN uwzględni skargę nadzwyczajną uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub
w części i odpowiednio:

• orzeka co do istoty sprawy albo,
• przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi, w razie potrzeby uchylając także orzeczenie sądu pierwszej instancji albo,

• umarza postępowanie.

W przeciwnym razie, stwierdzając brak istnienia podstaw do uchylenia zaskarżonego orzeczenia, SN oddala skargę nadzwyczajną.

Wprowadzeniu do polskiego porządku prawnego instytucji skargi nadzwyczajnej towarzyszyło wiele kontrowersji. Dopiero ostateczny kształt nowej ustawy o SN pozwolił na określenie charakteru prawnego tego środka. Do SN trafiła co prawda jedna z pierwszych skarg nadzwyczajnych, jednak na dokonanie oceny tego nadzwyczajnego instrumentu obrony praw jest jeszcze za wcześnie.