Metodyka staranności w VAT – założenia dokumentu - Odsłona druga

Dokument Metodyki oceny dochowania należytej staranności w transakcjach krajowych stanowić ma źródło kryteriów umożliwiających zidentyfikowanie właściwej staranności w transakcjach krajowych.

Zdaniem Ministerstwa Finansów krajowe organy administracyjne i sądowe nie tylko mogą, ale powinny odmówić prawa do odliczenia podatku naliczonego podatnikowi, jeżeli na podstawie obiektywnych przesłanek zostanie udowodnione, że skorzystanie z tego prawa wiązałoby się z oszustwem lub nadużyciem. Konsekwentnie odmowa prawa do odliczenia podatku naliczonego powinna mieć miejsce w każdym przypadku, gdy sam podatnik popełnia oszustwo lub nadużycie, jak i wtedy, gdy podatnik ten wiedział lub powinien był wiedzieć, że przez nabycie towaru uczestniczył w transakcji związanej z oszustwem w zakresie VAT.

W przypadku jednak podatnika, który nie wiedział, że transakcja nabycia towaru została zorganizowana w związku z popełnieniem przez inny podmiot oszustwa lub nadużycia, prawo do odliczenia podatku naliczonego nie powinno zostać mu odebrane, jeżeli podatnik, przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć, że transakcja ta służy oszustwu lub nadużyciu w zakresie VAT.

Treść Metodyki przyjmuje podział kryteriów oceny należytej staranności, w oparciu o ryzyko wystąpienia nadużyć, na przesłanki na etapie rozpoczęcia współpracy z kontrahentem oraz w trakcie trwania już podjętej współpracy. Analizując treść Metodyki zauważyć można, że znaczenia zasadniczego nabiera zatem element wiedzy czy też rozpoznania przez przedsiębiorcę nabywcę potencjalnego nadużycia, bowiem w tym zakresie właśnie dochowanie należytej staranności – w opinii Ministerstwa Finansów - powoduje umniejszenie ryzyka zakwestionowania odliczenia VAT. Niestety nie eliminując owego ryzyka całkowicie.

Potwierdzają to dodatkowo wskazania Metodyki wyjaśniające, że brak odpowiedniej uważności przy zawieraniu transakcji, oznaczający między innymi zignorowanie obiektywnych okoliczności wskazujących na to, że transakcja może mieć na celu naruszenie prawa lub oszustwo, skutkować powinien zakwestionowaniem prawa tego podatnika do odliczenia podatku naliczonego. Co istotne Ministerstwo wyraża tym samym pewną regułę kierunkową działania administracji skarbowej, obejmującą wręcz nakaz pozbawienia odliczenia VAT nabywcy w takim przypadku, posiłkując się w tym zakresie stosownymi fragmentami tez z orzecznictwa sądowego Trybunału Sprawiedliwości UE.

Niepodjęcie działań Metodyki nie powoduje oczywiście automatycznie utraty prawa do odliczenia VAT, ponieważ w przypadku kwestionowania rozliczeń VAT, podatnik przedsiębiorca może wykazywać, że dochował należytej staranności przy zawieraniu transakcji w dowolny inny sposób (oczywiście obejmujący szeroki katalog środków dowodowych, określony przepisami Ordynacji podatkowej). Okoliczności określone w Metodyce nie mają więc charakteru zamkniętego – organy podatkowe mogą brać pod uwagę wszelkie okoliczności jakie uznają za konieczne dla rzetelnej oceny dochowania przez podatnika należytej staranności, na tle całokształtu okoliczności towarzyszących danej transakcji gospodarczej.

A jak w istocie wygląda obecne postępowanie organów podatkowych w przedmiocie kwestionowania VAT z faktur nierzetelnego kontrahenta?

Otóż zazwyczaj w pierwszej kolejności organ podatkowy po stwierdzeniu nieprawidłowości - najczęściej poprzedzonych analizą zawartości jednolitych plików kontrolnych składanych przez podatników VAT oraz innych posiadanych z urzędu informacji - gromadzi materiał dowodowy w toku postępowania u kontrahenta wystawiającego fakturę, by następnie podjąć odpowiednie działania u nabywcy, koncentrujące się na zakwestionowaniu VAT naliczonego wynikającego z faktury, a następnie kosztu podatkowego. W konsekwencji włączane są do realizowanej u nabywcy kontroli podatkowej, względnie prowadzonego już postępowania podatkowego, materiały urzędowe otrzymane w toku uprzednich działań urzędowych (o których realizacji nabywca nie był informowany), które podlegają ocenie organu podatkowego. Tym samym branymi pod uwagę dowodami są z reguły te, które świadczą o nieprawidłowości w rozliczeniu VAT przez wystawcę faktury, w tym w zakresie jego formalnej rejestracji dla potrzeb VAT.

Biorąc pod uwagę mechanizm weryfikacji stosowany przez organy podatkowe, działania szczególnej dbałości o sprawdzenie kontrahentów i podjęcie preferowanych w Metodyce czynności jawi się z pewnością jako uzasadnione. Pozostaje zatem precyzyjnie zapoznać się z ich zakresem.