Niezwołanie nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników spółki z o.o. a wyrządzenie szkody spółce

Kiedy zarząd spółki z o.o. ma obowiązek zwołać zgromadzenie wspólników? Na czym tak naprawdę polega „zwołanie zgromadzenia wspólników” z punktu widzenia przepisów Kodeksu spółek handlowych [dalej: ksh]? Jaka odpowiedzialność może obciążać członków zarządu w razie braku realizacji obowiązku zwołania zgromadzenia? Wyjaśnienia ww. kwestii można znaleźć w niniejszym artykule.

Na wstępie warto wspomnieć, że zgromadzenie wspólników pełni w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością rolę najwyższego organu spółki jako osoby prawnej, do niego więc należy wiele uprawnień i obowiązków wskazanych przez ksh, które nie mogą być powierzone innemu organowi spółki, a także takich uprawnień i obowiązków, które zgromadzeniu powierzają wspólnicy albo już w umowie spółki, albo w późniejszych uchwałach zgromadzenia, władnego zmienić także tę umowę [Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2010-06-15, II CNP 8/10].

Zasadą jest, że uchwały wspólników są podejmowane na zgromadzeniu wspólników, a jedynie wyjątkowo - bez odbycia zgromadzenia wspólników - mogą być powzięte, jeżeli wszyscy wspólnicy wyrażą na piśmie zgodę na postanowienie, które ma być powzięte, albo na głosowanie pisemne.

Zgromadzenie wspólników zwołuje zarząd. Inicjatywa zwołania walnego zgromadzenia powinna pochodzić od zarządu jako organu, a nie od jego samodzielnie działającego członka i przybrać formę uchwały [zob. SA w Poznaniu z 21.11.2006 r., I ACa 713/06, niepubl.]. „Zwołanie zgromadzenia wspólników” to więc podjęcie stosownej uchwały, a nie zaś wyłącznie podjęcie czynności faktycznych w postaci zawiadomienia wspólników o terminie i przedmiocie obrad zwoływanego zgromadzenia (tj. np. wysłanie listów poleconych).

Poza zarządem prawo zwoływania zgromadzeń wspólników przysługuje:

1. radzie nadzorczej i komisji rewizyjnej (na warunkach określonych w art. 235 ksh);
2. innym osobom wskazanym w umowie spółki;
3. wspólnikom, jeżeli upoważni ich do tego sąd (na warunkach określonych w art. 236 § 2 ksh).

Zarząd, raz do roku, ma obowiązek zwołać „zwyczajne zgromadzenie wspólników” [dalej: ZZW]. Zgodnie z przepisami ksh ZZW powinno odbyć się w terminie sześciu miesięcy po upływie każdego roku obrotowego, dlatego też w celu umożliwienia odbycia ZZW w tym terminie, zarząd powinien podjąć niezbędne kroki odpowiednio wcześniej.

Jak wiadomo, zgromadzenie wspólników stanowi ZZW jeżeli, jeżeli przedmiotem obrad jest:

1. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy;
2. powzięcie uchwały o podziale zysku albo pokryciu straty, jeżeli zgodnie z art. 191 § 2 sprawy te nie zostały wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników;
3. udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków.

Jeżeli przedmiotem obrad zgromadzenia są inne kwestie – zgromadzenie stanowi „nadzwyczajne zgromadzenie wspólników” [dalej: NZW].

NZW zwołuje się w przypadkach określonych w przepisach ksh lub umowie spółki, a także gdy organy lub osoby uprawnione do zwoływania zgromadzeń uznają to za wskazane[1].

Pamiętać należy, że niezwołanie zgromadzenia wspólników – pomimo takiego obowiązku - może rodzić odpowiedzialność członków zarządu o charakterze nie tylko cywilnym, ale także karnym.

Zgodnie bowiem z art. 594 § 1 pkt 3 ksh – kto, będąc członkiem zarządu spółki handlowej, wbrew obowiązkowi dopuszcza do tego, że zarząd nie zwołuje zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia - podlega grzywnie do 20 000 złotych.

Odpowiedzialność cywilna, może wynikać z przepisów o odpowiedzialności cywilnej członków zarządu, zawartych w art. 291 i nast. ksh, ale także - jeżeli odpowiedzialność łączy się z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania mającego swoje źródło w zobowiązaniu wynikającym z umownego stosunku prawnego (jak np. kontrakt menedżerski) - z art. 471 i nast. Kodeksu cywilnego (zob. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2010-06-15, II CNP 8/10).

Jeżeli zarząd nie zwoła zgromadzenia wspólników we właściwym terminie określonym w ksh lub w umowie spółki, bądź gdy zarząd nie zwoła zgromadzenia wspólników w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia odpowiedniego żądania przez radę nadzorczą lub komisję rewizyjną – rada lub komisja - zyskują prawo zwołania zgromadzenia. Umowa spółki może przyznać uprawnienie do zwołania zgromadzenia także innym osobom.

Zgodnie z przepisami ksh wspólnik lub wspólnicy reprezentujący co najmniej 1/10 kapitału zakładowego (a nawet mniej, jeżeli umowa spółki tak stanowi) mogą żądać zwołania NZW, jak również umieszczenia określonych spraw w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników. Żądanie takie należy złożyć na piśmie zarządowi najpóźniej na miesiąc przed proponowanym terminem zgromadzenia wspólników.

W takim przypadku, jeżeli w terminie dwóch tygodni od dnia przedstawienia żądania zarządowi NZW nie zostanie zwołane, sąd rejestrowy, po wezwaniu zarządu do złożenia oświadczenia, może upoważnić do zwołania NZW wspólników występujących z tym żądaniem.

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2010-06-15, sygn. II CNP 8/10. W rozpatrywanej sprawie zarząd, pomimo przedstawienia odpowiedniego żądania, nie zwołał NZW, w związku z czym wspólnicy złożyli wniosek do sądu i uzyskali upoważnienie do zwołania NZW. Pomimo uzyskania upoważnienia, NZW nadal nie zostało przez zarząd zwołane.

W przywołanym wyżej wyroku SN analizował, czy przepis art. 236 § 1 ksh, na podstawie którego wspólnicy mogą żądać zwołania NZW, nie stanowi o obowiązku zarządu do zwołania zgromadzenia wspólników, lecz jest tylko uprawnieniem wspólników mniejszościowych, które - jeśli nie zostanie zrealizowane przez zarząd spółki w ciągu dwóch tygodni od otrzymania pisemnego żądania mniejszości - jest podstawą domagania się przez tych wspólników upoważnienia sądowego do zwołania zgromadzenia na podstawie art. 237 ksh (...), czy może zarząd każdorazowo ma obowiązek zastosować się do wniosku mniejszości wspólników i nie wnikając w przyczyny oraz treść porządku wnioskowanego zgromadzenia wspólników, zgromadzenie to zwołać, jeżeli natomiast tego nie uczyni, to jego członkowie nie wykonują ciążących na nich obowiązków ustawowych?

W pierwszym ujęciu, uznać by należało, że skoro zachowanie pozwanego członka jednoosobowego zarządu, który nie zwołał zgromadzenia, mieściło się w granicach jego obowiązków, a uprawnieni wspólnicy skorzystali z możliwości, jakie daje art. 237 ksh -  to nie można twierdzić, że pozwany członek zarządu naruszył umowę (np. kontrakt menedżerski), co mogłoby uzasadniać odpowiedzialność na podstawie art. 471 KC.

W drugim ujęciu, wychodząc z założenia, że zarząd spółki na podstawie tego przepisu ma obowiązek zastosować się do wniosku mniejszości wspólników i nie wnikając w przyczyny oraz treść porządku wnioskowanego zgromadzenia wspólników, zgromadzenie to zwołać – należałoby uznać, że członkowie zarządu nie wykonują ciążących na nich obowiązków ustawowych. Jeżeli z kolei, z powołaniem na członka zarządu łączy się umowa o zarządzanie spółką, to w razie niezwołania zgromadzenia wspólników, mimo takiego obowiązku, dochodzi do nienależytego wykonywania tej umowy. W następstwie tego, w razie wyrządzenia spółce szkody rodzi się odpowiedzialność odszkodowawcza także na podstawie art. 471 i nast. KC.

Skład orzekający w niniejszej sprawie podzielił drugi kierunek wykładni, uznając, że przemawia za nim językowe i funkcjonalne rozumienie art. 236 § 1 ksh, które pozwala przyjąć, że z tego przepisu nie powinno się wyprowadzać wniosku o braku obowiązku zarządu do zwołania zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na żądanie co najmniej 1/10 udziałowców. Sąd uznał, że gdyby przepis ten nie zawierał zobowiązania zarządu do wskazanej czynności, to byłby zbędny. (...).

Ponadto, sąd rozpoznający sprawę zauważył, iż zarząd jest wprawdzie samodzielnym organem spółki, mającym wyłączne uprawnienia do prowadzenia jej spraw i do jej reprezentowania, ale jest to organ wykonawczy, zależny w zakresie swoich uprawnień od przepisów ustawy, umowy wspólników i uchwał ich zgromadzenia.

Z tego względu o uprawnienie wspólników mniejszościowych powinno się oceniać w odniesieniu do obowiązku zarządu, którego członkowie (w omawianej sprawie zarząd jednoosobowy), jak się powszechnie przyjmuje w doktrynie, nie mają prawnej możliwości oceniania przyczyn domagania się przez tych wspólników zwołania zgromadzenia.

Podsumowując, należy przyjąć, że jeżeli z niezwołaniem zgromadzenia przez zarząd nie łączą się żadne konsekwencje majątkowe dla spółki, to poza zastosowaniem przepisów karnych, jak to zostało uczynione w omawianej sprawie, nie można się domagać innej odpowiedzialności, a dochodzić swoich uprawnień tylko na podstawie art. 237 KSH. Jeśli jednak z niezwołaniem zgromadzenia łączy się wyrządzenie szkody, to można dochodzić jej naprawienia i w związku z tym ustalić, czy zostały spełnione przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej(tak: Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2010-06-15, II CNP 8/10).