Nowe zasady postępowania przed sądami administracyjnymi

Największa od lat nowelizacja przepisów kpa, która ma zacząć obowiązywać już od
1 czerwca 2017 r., związana jest również  z szeregiem daleko idących zmian, które równolegle będą miały miejsce w procedurze sądowoadministracyjnej.

Projektowane przepisy należy oceniać pozytywnie, w tym kontekście interesu inwestora – konsekwencją zmian przepisów, zmierzających do wyeliminowania przedłużających postępowanie etapów rozpoznania sprawy, powinno być przyspieszenie uzyskania przez inwestora ostatecznego rozstrzygnięcia.

Fakultatywny wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy

Skorzystanie przez stronę z uprawnienia do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy w przypadku decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze przestanie stanowić wymóg formalny, który musi zostać spełniony przed wniesieniem skargi do sądu administracyjnego. Obecnie skorzystanie z wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy przez ten sam organ stanowi warunek wniesienia skargi do sądu administracyjnego, przy czym nieskorzystanie przez stronę skarżącą z tej możliwości - skutkuje odrzuceniem skargi, jako niedopuszczalnej. Procedura ponownego rozpatrzenia sprawy najczęściej jednak przedłuża tylko postępowanie w sprawie.

W świetle zmian, które zaczną prawdopodobnie obowiązywać z początkiem czerwca 2017 r., wyłącznie od strony będzie zależało, czy skorzysta z tego uprawnienia, czy też zdecyduje się od razu na wniesienie skargi do sądu administracyjnego na wydaną w pierwszej instancji decyzję ministra lub samorządowego kolegium odwoławczego, od której przysługiwałby jej wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Skarga wnoszona jest za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżoną decyzję -  będzie on miał w takim wypadku możliwość uwzględnienia skargi w całości w trybie autokontroli.

Co istotne, w przypadku spraw, w których występuje wiele stron - jeśli jedna z nich złoży wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, a druga złoży skargę do sądu administracyjnego, dotyczącą tej samej decyzji - pierwszeństwo będzie mieć wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Wówczas organ, do którego wpłyną oba te środki zaskarżenia, rozpozna skargę tak, jak gdyby był to wniosek o rozpatrzenie sprawy, nie przekazując jej do sądu administracyjnego. Natomiast jeśli wniosek innej strony o ponowne rozpatrzenie sprawy wpłynie do organu już po przekazaniu sądowi skargi innej ze stron postępowania – wówczas organ niezwłocznie zawiadomi sąd, do którego przekazał skargę, o otrzymaniu wniosku, a sąd niezwłocznie przekaże temu organowi skargę wraz z aktami sprawy.

Decyzja wydana w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy przez organ w powyższych okolicznościach będzie mogła być – na ogólnych zasadach – zaskarżona do sądu administracyjnego przez każdą ze stron.

Nowe przepisy doprecyzowują również, że uwzględnienie przez organ wniesionej za jego pośrednictwem skargi do sądu administracyjnego w całości w trybie autokontroli – oznacza uchylenie w całości zaskarżonej decyzji i wydanie decyzji, o której mowa
w art. 138 kpa, a zatem załatwienie (zakończenie) sprawy, co do meritum. Organ będzie miał obowiązek orzec w sposób ostateczny o sprawie administracyjnej - nie będzie mógł ograniczyć się jedynie do uchylenia decyzji, bez podjęcia rozstrzygnięcia merytorycznego.

Zachowanie terminu na wniesienie skargi w razie skierowania jej wprost do sądu

Obecnie w przypadku skierowania skargi wprost do sądu, z pominięciem organu administracji - za datę wniesienia skargi uznaje się datę jej przesłania przez sąd do organu, który wydał zaskarżoną decyzję. Niejednokrotnie powoduje to uchybienie terminowi na wniesienie skargi i w konsekwencji – jej odrzucenie.

Nowelizowane przepisy eliminują powyżej wskazane nadmiernie rygorystyczne skutki wniesienia skargi wprost do sądu – termin na wniesienie skargi do sądu administracyjnego będzie bowiem uważany się za zachowany także wówczas, gdy przed jego upływem strona wniesie skargę wprost do sądu administracyjnego. W takim wypadku sąd ten niezwłocznie przesyła skargę odpowiednio do organu, który wydał zaskarżone rozstrzygnięcie (wydał akt/ podjął czynność), będącą przedmiotem skargi.

Rozpoznawanie sprzeciwu od decyzji kasatoryjnych

Sąd administracyjny będzie rozpoznawać sprzeciw wniesiony przez stronę od decyzji organu odwoławczego, jeśli ten – zamiast wydać decyzję rozstrzygającą meritum sprawy -  uchyli decyzję organu pierwszej instancji i przekaże sprawę do ponownego rozpoznania (czyli wyda tzw. decyzję kasatoryjną).  Sprzeciw będzie można wnieść w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji, za pośrednictwem organu odwoławczego, którego decyzja będzie  przedmiotem sprzeciwu (przy czym termin będzie uważany za zachowany także wówczas, gdy strona przed jego upływem wniosła sprzeciw wprost do sądu). Sądy administracyjne nie będą badać istoty sprawy, a jedynie weryfikować sprzeciw co do tego, czy zasadnie organ odwoławczy wydał decyzję kasatoryjną, zamiast orzekać merytorycznie. Uwzględniając sprzeciw - sąd administracyjny będzie mógł orzec grzywnę do wysokości dziesięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim, ogłaszanego przez Prezesa GUS.

Usunięcie wymogu wezwania organu do usunięcia naruszenia prawa

Obecnie możliwość wniesienia skargi do sądu administracyjnego na tzw. inne akty i czynności (w tym indywidualne interpretacje podatkowe) oraz akty prawa miejscowego (np. miejscowe  plany zagospodarowania przestrzennego) uwarunkowana jest obowiązkiem wcześniejszego  skierowania do organu wezwania do usunięcia naruszenia prawa. Co istotne, obowiązujące przepisy nie precyzują formy ani treści wezwania, a także terminu, w jakim strona może wnieść skargę w przypadkach, w których jest obowiązana uprzednio wezwać organ do usunięcia naruszenia prawa - nie precyzują zatem, czy skarga wniesiona przed terminem na odpowiedź organu powinna być uznana za przedwczesną, a tym samym – podlegać odrzuceniu.

Z uwagi na powyższe, z nowych przepisów usunięto instytucję wezwania do usunięcia naruszenia prawa. W konsekwencji w przypadku, gdy przepisy nie będą przewidywały środków zaskarżenia w sprawie, będącej przedmiotem skargi -  skargę, bez konieczności uprzedniego wezwania organu do usunięcia naruszenia prawa, będzie można złożyć bezpośrednio do sądu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia, w którym strona  dowiedziała się o wydaniu zaskarżanego aktu lub podjęciu innej czynności. W przypadku indywidualnych interpretacji podatkowych – termin na wniesienie skargi będzie wynosił 30 dni od dnia doręczenia interpretacji skarżącemu.

W przypadku innych aktów skargę będzie można wnieść w każdym czasie. Dotyczyć to będzie tylko takich aktów lub czynności, w stosunku do których ustawa nie przewiduje środków zaskarżenia i nie stanowi inaczej.

Postępowanie mediacyjne w toku postępowania przed sądami administracyjnymi

Nowe przepisy zakładają zmianę modelu postępowania mediacyjnego w toku postępowania przed sądami administracyjnymi poprzez rezygnację z mediatora w osobie sędziego albo referendarza sądowego i  wprowadzenie klasycznego modelu mediacji, w którym mediator, jako osoba trzecia, w żadnej sytuacji, nawet potencjalnie, nie jest zaangażowany w rozstrzyganie sprawy w przypadku fiaska mediacji.

Postępowania uproszczone

Co do zasady sprawa, będąca przedmiotem rozpoznania w uproszczonym postępowaniu administracyjnym - w postępowaniu sądowoadministracyjnym będzie rozpoznana również w trybie uproszczonym, w szczególności bez konieczności wyznaczania rozprawy.