Wytwórca odpadów budowlanych

W praktyce proces budowlany ma charakter bardzo złożony i na kolejnych etapach jego realizacji prace budowlane mogą być prowadzone przez różne podmioty, częstym zjawiskiem jest także prowadzenie prac przez kilka podmiotów, spośród których niektóre wykonują prace budowlane jako podwykonawcy.

Na kanwie tak określonego stosunku faktycznego pojawia się wątpliwość, kto powinien ponosić odpowiedzialność za wytworzone odpady rozbiórkowe oraz odpadowe masy ziemne oraz w jaki sposób powinny być określone zasady odpowiedzialności za wytworzone odpady na przyszłość w celu uniknięcia sporów interpretacyjnych związanych z tym, kto jest odpowiedzialny za wytworzone odpady.

Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie ma charakter mieszany, gdyż występują w nim zarówno problemy o charakterze administracyjnym związane z odpowiedzialnością za wytworzone odpady, jak i cywilistycznym związane z prawidłowym zredagowaniem postanowień umowy łączącej strony w zakresie wykonywania prac, z których wykonaniem związane jest wytwarzanie odpadów. Rozwiązując pierwszy z zasygnalizowanych problemów należy mieć na uwadze postanowienia art. 3 pkt 32 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r., poz. 21 z późn. zm.) zgodnie, z którym przez wytwórcę odpadów rozumie się każdego, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów (pierwotny wytwórca odpadów), oraz każdego, kto przeprowadza wstępną obróbkę, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów; wytwórcą odpadów powstających w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usługę, chyba że umowa o świadczenie usługi stanowi inaczej. Natomiast z punktu widzenia stosunków o charakterze zobowiązaniowym podstawowego znaczenia nabierają postanowienia art. 353.1 Kodeksu cywilnego, zgodnie, z którym „Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego”.

Zgodnie zatem z postanowieniami przytoczonego wyżej art. 353.1 K.c. podstawową dyrektywą zawierania umów o charakterze zobowiązaniowym jest zasada swobody umów, która co do zasady ograniczana jest właściwościami konkretnego stosunku prawnego, przepisów ustawy oraz zasad współżycia społecznego. Z punktu widzenia zagospodarowania odpadów niewątpliwie najważniejsze znaczenie będą miały rozwiązania wynikające z ustawy o odpadach. Jak wynika z przytoczonych wyżej postanowień art. 3 pkt 32 ustawy o odpadach ustawodawca przewidział, że co do zasady wytwórcą odpadów jest podmiot w wyniku działalności, którego dochodzi do wytworzenia odpadów. Mając jednak świadomość specyfiki związanej z wykonywaniem prac budowlanych, ustawodawca w przytoczonym wyżej art. 3 ust. pkt 32 ustawy o odpadach wyraźnie wskazał, że w przypadku wykonywania prac budowlanych co do zasady podmiotem odpowiedzialnym za wytworzone w związku z tym odpady jest podmiot wykonujący określone prace budowlane (rozbiórkowe lub remontowe), jeżeli z umowy na podstawie, której są one wykonywane nie wynikają inne rozwiązania.

Prace budowlane oraz rozbiórkowe mają jednak tę specyfikę, że w ramach jednego procesu mogą być wykonywane przez różne podmioty sukcesywnie albo równocześnie. W związku z tym w praktyce pojawia się wątpliwość, kto powinien ponosić odpowiedzialność za wytworzone odpady, czy główny wykonawca prac budowlanych, czy też także jego podwykonawcy działający na jego zlecenie ale samodzielnie prowadzący działalność usługową w ramach, której mieści się wykonywanie określonych prac budowlanych. Przywoływana już kilkakrotnie ustawowa definicja wytwórcy odpadów nie określa bezpośrednio, kto w takim przypadku jest odpowiedzialny za wytworzone odpady. Pośrednio takie reguły można jednak z niej wyinterpretować.

W omawianym rozwiązaniu wskazano bowiem, że co do zasady za wytworzone odpady odpowiedzialny jest podmiot przeprowadzający prace budowlane, rozbiórkowe lub remontowe. Jeżeli zatem taka działalność jest prowadzona w związku  z realizacją jednego przedsięwzięcia przez kilka różnych podmiotów działających na zlecenie jednego podmiotu, to co do zasady każdy z nich ponosi odpowiedzialność za wytworzone przez siebie odpady. Tak samo będzie także wówczas gdy prace budowlane, rozbiórkowe lub remontowe będą prowadzone także przez podwykonawców. Również bowiem te podmioty wykonują samodzielną działalność gospodarczą w trakcie, której może dochodzić do wytworzenia odpadów, za które co do zasady są one samodzielnie odpowiedzialne. Ustawodawca nie wprowadził bowiem w tym zakresie żadnego zróżnicowania. W związku z tym jeżeli z umowy nie wynika nic innego za odpady odpowiada podmiot wykonujący określone prace, z którymi związane było wytworzenie konkretnych odpadów. Gdyby bowiem intencją ustawodawcy było wprowadzenie jakiegoś zróżnicowania w tym zakresie, to wyraźnie wynikałoby ono z przepisu prawa. Skoro zaś nie zostało ono wprowadzone, to w żadnym razie nie może być ono wyinterpretowywane. Ustawodawca bowiem precyzyjnie określił, że co do zasady wytwórcą odpadów jest podmiot wykonujący prace budowlane, bez żadnego zróżnicowania w tym zakresie, a jedyne wyjątki w tym zakresie mogą wynikać z umowy łączącej strony.

Podsumowując zatem powyższe rozważania należy stwierdzić, że wskazanie w umowie, w jaki sposób powinny być gromadzone odpady powstałe na placu budowy, w związku z wykonywaniem prac budowlanych w żadnym razie nie powoduje automatycznego przejęcia odpowiedzialności za wytworzone odpady  przez powierzającego wykonanie konkretnych prac budowlanych. W dalszym ciągu wytwórcą odpadów powstałych w wyniku ich wykonywania jest bowiem podmiot przeprowadzający prace budowlane wskazane w umowie (jeżeli oczywiście w tej ostatniej nie wprowadzono rozwiązań odmiennych). W związku z tym to wykonawca (albo podwykonawca) ponosić będzie za nie odpowiedzialność, a co za tym idzie będzie zobowiązany także do właściwego ich zagospodarowania. W celu uniknięcia wątpliwości związanych z odpowiedzialnością za wytworzone w trakcie prac budowlanych odpady wskazane będzie w przyszłości wprowadzenie rozwiązań normujących to zagadnienie bezpośrednio w umowie na podstawie, której wykonywane są określone prace budowlane.

W praktyce może to mieć miejsce w dwojaki sposób. W pierwszym przypadku, w którym jest tylko jeden wykonawca lub podwykonawca robót budowlanych wystarczy wskazanie, że w omawianym przypadku wykonawca lub podwykonawca jest wytwórcą odpadów powstałych w związku z realizacją prac budowlanych stanowiących przedmiot umowy. Natomiast wówczas, gdy na konkretnym terenie jednocześnie prace budowlane prowadzi kilka podmiotów w umowie powinny znaleźć się dwojakiego rodzaju rozwiązania. Po pierwsze warto jest wskazać, w jaki sposób wytworzone odpady powinny być magazynowane przez ich wytwórców w celu uniknięcia wątpliwości, kto odpowiada za konkretne odpady. Z drugiej strony w celu uniknięcia wątpliwości interpretacyjnych w tej samej jednostce redakcyjnej umowy należy wskazać, że nie wyłącza to obowiązywania postanowień art. 3 pkt 22 ustawy o odpadach. Takie rozwiązanie będzie bowiem mieściło się w granicach zasady swobody umów, jednocześnie ograniczając wątpliwości interpretacyjne związane z odpowiedzialnością za wytworzone odpady.