Ziemski Biznes

03.04.2015



Odpowiedzialność zarządu za niewłaściwe prowadzenie spraw spółki (art. 299 ksh)

KATEGORIA: Sprawy korporacyjne

Niejednokrotnie członkowie zarządu nie zdają sobie sprawy z rodzajów i zakresu odpowiedzialności jaką mogą ponosić. W szczególności niezrozumiały wydaje się być charakter odpowiedzialności, jaką członkowie organu zarządzającego mogą ponosić na podstawie popularnego art. 299 ksh. Tymczasem świadomość charakteru prawnego i zrozumienie istoty odpowiedzialności, o której mowa w art. 299 ksh pozwala bądź ograniczyć ryzyko jej wystąpienia, bądź podjąć w porę odpowiednie kroki w celu skutecznej przed nią obrony.

Według art. 299 k.s.h. jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Członek zarządu uwolni się jednak od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie:

1) zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że

2) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że

3) pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

Wiele osób przyrównuje odpowiedzialność z art. 299 ksh do subsydiarnej odpowiedzialności wspólników spółek osobowych, którzy odpowiadają za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. W odróżnieniu jednak od odpowiedzialności wspólników spółek osobowych - odpowiedzialność członków zarządu w spółkach z o.o. - jedynie między sobą ma charakter solidarny - brak jest natomiast solidarności pomiędzy odpowiedzialnym członkiem zarządu a spółką.

Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. aktualizuje się kiedy to egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna. Odpowiedzialność ta nie bierze się natomiast z samego faktu bezskuteczności egzekucji, gdyż na gruncie prawa spółek trudno mówić o jakimś - oderwanym od zasad prowadzenia działalności przez spółkę i obowiązków członków zarządu wynikających z obowiązujących przepisów - zjawisku bezskuteczności egzekucji [A. Kidyba, Komentarz do art. 299 ksh, 2014 r., Legalis].

Przyjąć należy, że jest to odpowiedzialność za zawinione niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości (bądź o wszczęcie postępowania naprawczego), wskutek którego to zaniechania egzekucja okazała się bezskuteczna, a wierzyciel poniósł szkodę. Odpowiedzialność ta jest więc w istocie – nie tyle odpowiedzialnością za zobowiązania spółki – co swego rodzaju sankcją za niewłaściwe prowadzenie spraw spółki.

Mając na uwadze najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego stwierdzić należy, iż omawiana odpowiedzialność określana jest jako odpowiedzialność wobec osób trzecich, o charakterze odszkodowawczym oraz deliktowym - nie zaś gwarancyjnym, jak niegdyś przyjmowano. To z kolei powoduje, że odpowiedzialność, której podstawę stanowi art. 299 ksh, to własna nieograniczona odpowiedzialność członka zarządu za wyrządzoną spółce szkodę, nie zaś odpowiedzialność za spółkę, za którą członek zarządu działa.

U podstaw omawianej odpowiedzialności członków zarządu leży założenie, że w zakresie obowiązków związanych z pełnieniem funkcji leży dołożenie wszelkich starań, aby spółka nie zaciągnęła zobowiązań, których ciężaru nie jest wstanie unieść, a jeśli sytuacja taka, mimo wszystko, wystąpi to podjęcie działań minimalizujących skutki, jakie niewypłacalność spółki niesie dla ich wierzycieli [A.W. Wiśniewski, Prawo o spółkach podręcznik praktyczny, t. II, Warszawa 1991, s. 183 [w:] A. Mariański, A. Karolak, Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o. w świetle przepisów prawa handlowego i podatkowego, Warszawa 2004, s.22].

Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należy, że do powstania odpowiedzialności członka zarządu konieczne jest spełnienie następujących przesłanek:

1) zaniechanie złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przecz członka zarządu spółki,

2) szkoda wierzyciela rozumiana nie jako uszczerbek w dobrach wierzyciela, ale jako pogorszenie możliwości zaspokojenia się z majątku spółki wynikające z nieogłoszenia w odpowiednim momencie jej upadłości, a także

3) związek przyczynowo skutkowy pomiędzy nimi [por. por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 29.01.2014 r. I ACa 1370/13].

Odpowiedzialność z art. 299 ksh nie zawsze więc jest odpowiedzialnością do wysokości „zobowiązań spółki”. Inaczej rzecz ujmując, członkowie zarządu nie zawsze muszą zapłacić tyle, ile spółka zapłaciłaby, gdyby zarządzający złożyli wniosek o ogłoszenie upadłości w odpowiednim czasie, a jedynie różnicę pomiędzy zobowiązaniami spółki z o.o., a tą ich częścią, która została już zaspokojona z majątku spółki [zob. wyrok Sądu Najwyższego z 22.2.2008 r., V CSK 421/07, Glosa 2009, Nr 1, s. 15]

Co istotne, zakres tej odpowiedzialności winien być stosownie ograniczony do zakresu związku przyczynowo-skutkowego między szkodą a działaniem członka zarządu.

Identyfikacja charakteru prawnego odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. pozwala na ustalenie kilku różnych sposobów obrony przed ustaleniem tej surowej osobistej i nieograniczonej odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o.

Obrona przed odpowiedzialnością z art. 299 ksh może koncentrować się na wykazaniu nieistnienia przesłanek pozytywnych (bezskuteczności egzekucji, istnienia zobowiązania spółki) bądź wykazaniu, choćby jednej z trzech, tzw. przesłanek egzoneracyjnych, wskazanych w art. 299 § 2 k.s.h (tj., wykazaniu, że zgłoszono wniosek, wszczęto postępowanie, a w przypadku nie zgłoszenia wniosku lub nie wszczęcia postępowania – wykazaniu braku winy członka zarządu lub braku wyrządzenia szkody wierzycielowi).

Na zakończenie warto wskazać, że przyjmuje się obecnie, że odpowiedzialność określona w art. 299 ksh dotyczy zarówno zobowiązań cywilnych, jak i publicznoprawnych, a zakresem tej odpowiedzialności objęte są zarówno zobowiązania powstałe przed, jak i po zaistnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości spółki w trakcie pełnienia funkcji przez członka zarządu. Oznacza to, że odpowiedzialność za szkodę ponosi nie tylko ten członek zarządu, który pełnił tę funkcję w momencie, w którym wystąpiły przesłanki ogłoszenia upadłości.

Za szkodę wierzyciela spółki odpowiedzialność ponoszą także te osoby, które członkami zarządu zostały później, jeśli przesłanki do ogłoszenia upadłości w okresie trwania ich mandatu nadal występowały [por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 29.01.2014 r. I ACa 1370/13]. Odpowiedzialność ta nie obejmuje natomiast zobowiązań powstałych po zgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości. 




Autor:

Weronika Hoffa



Tekst pochodzi z portalu Ziemski Biznes