Zgodnie z ugruntowanym już stanowiskiem Sądu Najwyższego, ocena zasadności roszczeń o odszkodowanie i wykup zgłaszanych na podstawie art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (dalej: u.p.z.p.), wymaga wzięcia pod uwagę m.in. ustaleń planów miejscowych, które wygasły w 2003 r. Chodzi tu o plany, które zostały uchwalone przed dniem 1 stycznia 1995 r., a ich wygaśnięcie nastąpiło z mocy art. 87 ust. 3 u.p.z.p.
Przypomnijmy, że stosownie do art. 36 ust. 1 u.p.z.p., jeżeli, w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą, korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe bądź istotnie ograniczone, właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości może żądać od gminy:
- odszkodowania za poniesioną rzeczywistą szkodę albo
- wykupienia nieruchomości lub jej części.
Zastosowanie ww. przepisu wymaga porównania przeznaczenia nieruchomości ustalonego w nowym planie miejscowym z „dotychczasowym” sposobem korzystania/przeznaczeniem. O ile porównanie to jest stosunkowo proste w sytuacji gdy nowy plan zastępuje plan dotychczas obowiązujący, o tyle problematyczna jest już sytuacja, w której plan miejscowy wygasł, a kolejny plan uchwalany jest po dłuższym okresie tzw. „luki planistycznej”.
Zobrazujmy ten problem przykładem:
W przedstawionej sytuacji powstaje pytanie:
Czy dla ustalenia czy nowy plan wprowadza ograniczenia skutkujące odpowiedzialnością odszkodowawczą należy ustalenia tego planu (przeznaczenie pod tereny zieleni) porównywać z faktycznym korzystaniem z nieruchomości w okresie luki planistycznej (tereny zieleni) czy z ustaleniami planu, który wygasł na koniec 2003 r. (zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna).
W ocenie Sądu Najwyższego (por. np. Wyrok SN z dnia 9 września 2015 r., IV CSK 754/14), oceniając zasadność roszczenia odszkodowawczego lub roszczenia o wykup należy w takiej sytuacji badać czy wskutek wejścia w życie nowego planu miejscowego właściciel doznał ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości w stosunku do planu miejscowego wygasłego na koniec 2003 r. Sąd Najwyższy kilkukrotnie w swoich orzeczeniach dot. wykładni art. 36 ust. 1 u.p.z.p. podkreślał, iż nie można przyjmować, że nieruchomości objęte planami zagospodarowania przestrzennego, które utraciły moc po 31 grudnia 2003 r. w art. 87 ust. 3 u.p.z.p. automatycznie zmieniły z tą datą swoje dotychczasowe przeznaczenie (por. np. Wyrok SN z dnia 8 stycznia 2009r., I CNP 82/08 czy Wyrok SN z dnia 13 czerwca 2013 r., IV CSK 680/12). To interpretacja niewątpliwie korzystna dla właścicieli i użytkowników wieczystych nieruchomości, którzy nie poniosą negatywnych konsekwencji tzw. „luki planistycznej” która w wielu gminach zaistniała w efekcie wygaszenia planów miejscowych uchwalonych przed 1995 r. Ustalenia tych planów wciąż muszą być brane pod uwagę przy ocenie zasadności zgłaszanych na podstawie art. 36 ust. 1 u.p.z.p. roszczeń odszkodowawczych oraz roszczeń o wykup.