Program zapobiegania powstawaniu odpadów jednym ze środków przejścia na GOZ

Opublikowany na stronach Rządowego Centrum Legislacji projekt kolejnej nowelizacji ustawy o odpadach[1] [dalej: Nowelizacja] wprowadza szereg zmian wynikających z konieczności całkowitej transpozycji do polskiego porządku prawnego, przyjętych w 2018 roku, dyrektyw tzw. pakietu odpadowego.[2]

W projekcie zaproponowano regulacje, które kładąc nacisk na zapobieganie powstawaniu odpadów, służyć mają realizacji obowiązków nałożonych w tym zakresie na państwa członkowskie UE. Znajduje to w pierwszej kolejności wyraz w nowelizowanej treści art. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach[3] [dalej: ustawa], który stanowi, że „ustawa określa środki służące ochronie środowiska i zdrowia ludzi przez zapobieganie powstawaniu i zmniejszenie ilości odpadów oraz negatywnego wpływu ich wytwarzania i gospodarowania nimi oraz przez zmniejszenie całkowitego wpływu użytkowania zasobów i poprawę efektywności takiego użytkowania, w celu przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym.”

Projektowane zmiany w istocie rozszerzają przepisy dotyczące obowiązującej hierarchii postępowania z odpadami, w ramach której zapobieganie powstawaniu odpadów stanowi dziś priorytet. Zgodnie z definicją, polegać ma ono na zastosowaniu, w odniesieniu do produktu, materiału lub substancji, zanim staną się one odpadami, środków zmniejszających ilość odpadów, w tym również przez ponowne użycie lub wydłużenie okresu dalszego używania produktu, zmniejszających negatywne oddziaływanie wytworzonych odpadów na środowisko i zdrowie ludzi, a także zawartość substancji szkodliwych w produkcie i materiale (art. 3 ust. 1 pkt 33 ustawy).

Realizując obowiązek transpozycji regulacji unijnych, projektodawcy zamierzają stworzyć m.in. pakiet zachęt do stosowania hierarchii sposobów postępowania z odpadami. Zachętą mającą służyć zapobieganiu powstawaniu odpadów oraz recyklingowi mają być m.in. opłaty za składowanie i spalanie odpadów oraz ograniczenia w stosowaniu tych procesów. Proponuje się także systemy opłat proporcjonalnych od ilości odpadów, pobieranych od wytwórców odpadów na podstawie rzeczywistej ilości wytwarzanych odpadów. Ma to zachęcić do segregowania  u źródła odpadów podlegających recyklingowi oraz prowadzić do zmniejszenia ilości odpadów niesegregowanych. Środkiem realizującym założenia hierarchii ma być także system rozszerzonej odpowiedzialności producenta, system zwrotu kaucji, należyte planowanie inwestycji w infrastrukturę gospodarowania odpadami, a także zachęty gospodarcze dla organów lokalnych i regionalnych, zwłaszcza wspierające zapobieganie powstawaniu odpadów oraz rozbudowę systemów selektywnej zbiórki.

Swoistym novum jest propozycja opracowywania, na poziomie krajowym i wojewódzkim, programów zapobiegania powstawaniu odpadów, stanowiących odpowiednio załącznik do krajowego planu gospodarki odpadami oraz wojewódzkiego planu gospodarki odpadami. W świetle projektu, programy zapobiegania powstawaniu odpadów określać mają co najmniej środki, o których stanowi projektowany art. 19a ust. 1 ustawy. Przepis ten wymienia środki promujące i wspierające zrównoważone modele produkcji i konsumpcji, zachęcające do ponownego użycia produktów i tworzenia systemów promujących naprawę i ponowne użycie, w szczególności w odniesieniu do sprzętu elektrycznego i elektronicznego, tekstyliów, mebli opakowań oraz materiałów i produktów budowlanych, dostępność części zamiennych.  Mają to być środki zmniejszające powstawanie odpadów w procesach związanych z produkcją przemysłową, wydobyciem minerałów i wytwórczością oraz budową i rozbiórką, a także m.in. działania polegające na opracowywaniu i wspieraniu kampanii informacyjnych podnoszących poziom świadomości na temat zapobiegania powstawaniu odpadów i zaśmiecania.

W Ocenie Skutków Regulacji wskazano m.in., iż „zapobieganie powstawaniu odpadów będzie realizowane już na etapie projektowania wyrobu (ekoprojektowanie), a także w fazie jego produkcji, dystrybucji oraz konsumpcji. Postępowanie to powinno dotyczyć zarówno procesów produkcyjnych, jak i, uwzględniając specyfikę działalności, procesów innych niż produkcyjne np. usługi.”

Nadmienić wypada, iż zgodnie z projektem, opracowanie i wdrożenie programu zapobiegania powstawaniu odpadów wymagać będzie każdorazowo przeprowadzenia aktualizacji planów gospodarki odpadami.

W świetle przepisów przejściowych, krajowy plan gospodarki odpadami oraz wojewódzkie plany gospodarki odpadami, które obowiązywać będą w dniu wejścia w życie Nowelizacji, pozostaną w mocy do czasu ich kolejnej aktualizacji. Krajowy program zapobiegania powstawaniu odpadów, sporządzany ma być przy kolejnej aktualizacji krajowego planu gospodarki odpadami. Sejmiki województw w terminie 18 miesięcy od dnia ogłoszenia aktualizacji krajowego planu gospodarki odpadami będą obowiązane do dostosowania wojewódzkich planów gospodarki odpadami, do przepisów Nowelizacji oraz zaktualizowanego krajowego planu gospodarki odpadami.