Zwrot wywłaszczonej zieleni miejskiej

W najnowszym orzecznictwie dotyczącym zwrotu wywłaszczonych nieruchomości coraz częściej spotkać można się z poglądem, że w sytuacji wywłaszczenia nieruchomości na potrzeby budowy osiedli mieszkaniowych, „przy ocenie realizacji celu publicznego za jaki uznano budowę osiedla mieszkaniowego (w ramach planowanej dzielnicy mieszkaniowej) należy uwzględnić nie tylko budowę typowych budynków mieszkalnych, ale również wszystkich innych obiektów i urządzeń technicznych składających się na infrastrukturę tego osiedla – takich jak budynki handlowe, usługowe, urządzenia towarzyszące, ciągi komunikacyjne, parkingi, szkoły, boiska sportowe, garaże, zieleń osiedlową i ciągi piesze (chodniki)”[1].

Teza tak, jakkolwiek słuszna co do zasady, powinna jednak uwzględniać szerszy kontekst sytuacyjny.

Częstokroć w decyzjach bądź umowach stanowiących podstawę wywłaszczenia wskazywano plan realizacyjny inwestycji, opracowany na podstawie przepisów miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Zarówno doktryna, jak i orzecznictwo wskazuje, że cel wywłaszczenia musi być rozumiany ściśle[2], albowiem interpretowanie go w sposób rozszerzający prowadziłoby do naruszenia zakazu przeznaczenia nieruchomości na inne cele niż określone w decyzji o jej wywłaszczeniu.[3]

W takiej sytuacji, realizując postulaty ścisłego rozumienia celu wywłaszczenia, organy i sądy orzekające w sprawach zwrotu wywłaszczonych nieruchomości nie powinny poprzestawać na stwierdzeniu, że na danej nieruchomości miało powstać osiedle mieszkaniowe, ale powinny badać jakie dokładnie obiekty miały zostać zrealizowane. Dopiero ewentualne stwierdzenie, że na nieruchomości planowana była zieleń osiedlowa, może prowadzić do odmowy zwrotu wywłaszczonego terenu. Jeśli zaś na danej nieruchomości miał powstać inny obiekt, to jego niewybudowanie i samoczynne, spontaniczne zarośnięcie terenu zielenią, nie może uzasadniać tezy, że nieruchomość ta została wykorzystana na cel wywłaszczenia. Nie każda bowiem zieleń stanowi zaplanowany element osiedla.

Aby uznać, że istniejąca na danym terenie zieleń powstała w wyniku realizacji celu wywłaszczenia, należałoby stwierdzić, że zieleń ta: po pierwsze - ma charakter urządzony (czyli ktoś ją w danym miejscu faktycznie zaplanował oraz urządził), a po drugie - jest związana z osiedlem mieszkaniowym. Nie można wszak uznać, że każdy teren zielony ma związek z osiedlem. Osiedle mieszkaniowe, jako jednostka urbanistyczna o funkcji mieszkaniowej, ma w przeważającej mierze charakter zabudowany (budynkami mieszkalnymi). Inne urządzenia mogą jedynie uzupełniać podstawową zabudowę mieszkaniową. Istnienie rozległych niezagospodarowanych i spontanicznie porośniętych roślinnością terenów, nie może być uznane za element osiedla, a wręcz przeciwnie, świadczy, że dana jednostka nie ma charakteru zabudowanego (nie ma charakteru mieszkaniowego).  Tak więc, nie każda zieleń jest tożsama z zielenią osiedlową.

Jeśli na przykład, w danym miejscu, na podstawie planu realizacyjnego powoływanego jako podstawa wywłaszczenia, miał powstać budynek wchodzący w skład osiedla mieszkaniowego, a następnie w wyniku uchwalenia nowego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dany teren nie był przewidziany w ogóle pod budownictwo mieszkaniowe, to nie można uznać, że samoczynne porośnięcie nieruchomości zielenią stanowi realizację celu wywłaszczenia.