Czy można uniknąć korekty finansowej w projekcie unijnym?

Podstawy nakładania i ustalania stopy korekt finansowych nie zostały określone w prawie krajowym, lecz wynikają z przepisów UE. Mechanizm korekty finansowej polega na anulowaniu części lub całości wkładu pochodzącego ze środków europejskich, przeznaczonego na realizację danego projektu i – co najistotniejsze - powinien znajdować zastosowanie wyłącznie w przypadku wystąpienia nieprawidłowości w rozumieniu przepisów UE. Nieprawidłowością jest każde naruszenie prawa unijnego lub prawa krajowego dotyczącego stosowania prawa unijnego, wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego zaangażowanego we wdrażanie EFSI*, które ma lub może mieć szkodliwy wpływ na budżet Unii poprzez obciążenie budżetu Unii nieuzasadnionym wydatkiem.

Nie tylko zamówienia publiczne

Wbrew powszechnemu mniemaniu problem korekt finansowych w projektach finansowanych ze środków europejskich nie dotyczy jedynie podmiotów zobligowanych do stosowania Prawa zamówień publicznych. Również przedsiębiorcy realizujący przedsięwzięcia z udziałem dotacji unijnych mają obowiązek wyłaniać wykonawców czy dostawców usług z poszanowaniem zasad przejrzystości, równego traktowania wykonawców czy uczciwej konkurencji. Umowy o dofinansowanie projektu zawierane przez przedsiębiorców zwykle zawierają w swojej treści postanowienia określające szczególne warunki i tryb wyłaniania dostawców czy wykonawców w toku realizacji projektu. Uchybienie tym wymogom, jeśli zostanie stwierdzone przez instytucję zarządzającą, kończy się zwykle nałożeniem korekty finansowej lub – w ostateczności – uznaniem wydatku w całości za niekwalifikowany. Ponadto środki europejskie muszą być wydatkowane efektywnie – zachowanie właściwej procedury podczas rozeznania rynku i porównania ofert oraz odpowiednie dokumentowanie procedur poprzedzających dokonanie zakupu towaru czy usługi, który ma zostać zrefundowany w ramach umowy o dofinansowanie - również jest nieodzowne dla uniknięcia zarzutów ze strony instytucji zarządzającej. To ona bowiem ostatecznie decyduje o kwalifikowalności danego wydatku w projekcie i jeśli stwierdzi uchybienie zapisom umowy o dofinansowanie czy powszechnie obowiązującym przepisom prawa – może wymierzyć korektę finansową, zażądać zwrotu dofinansowania lub odmówić beneficjentowi refundacji.

Wymierzanie korekty finansowej w praktyce

Korekta jest zwykle następstwem kontroli lub wizyty monitorującej ze strony instytucji zarządzającej, w wyniku której stwierdzono wystąpienie nieprawidłowości w projekcie.
Co ważne, wskazanie w treści protokołu z kontroli lub wizyty monitorującej ewentualnych uchybień czy nieprawidłowości stanowi jedynie ustalenie wstępne – zwykle nie przesądza ono o istnieniu nieprawidłowości z uwagi na możliwość późniejszego skorygowania wstępnych ustaleń instytucji zarządzającej, dotyczących istnienia nieprawidłowości, w trakcie postępowania administracyjnego lub sądowego.

Jak się bronić przed korektą finansową?

Warto podkreślić, że sytuacja beneficjenta projektu unijnego i jego możliwości obrony przed niezasadną korektą finansową kształtują się odmiennie w zależności od tego, czy wypłacono mu już dofinansowanie (w całości lub w części) czy też nie:

W przypadku bezpodstawnego wymierzenia korekty finansowej beneficjentowi, któremu wypłacono dotację (czyli rozliczono już wydatek dotknięty nieprawidłowością, stwierdzoną w toku następczej kontroli czy wizyty monitorującej) - beneficjent powinien zgłosić pisemnie w terminie 14 dni od dnia doręczenia mu protokołu z kontroli czy informacji z wizyty monitorującej uzasadnione zastrzeżenia. W konsekwencji braku uwzględnienia lub odrzucenia zastrzeżeń beneficjenta przez instytucję zarządzającą, wszczynane jest postępowanie administracyjne dotyczące zwrotu środków, wynikające z art. 207 ustawy o finansach publicznych. Po skierowaniu do beneficjenta pisemnego wezwania do dobrowolnego zwrotu środków objętych korektą finansową - w razie bezskuteczności takiego wezwania, wydawana jest decyzja administracyjna nakazująca zwrot środków. Abstrahując od możliwości ewentualnej zmiany stanowiska kontrolujących w zakresie uwag pokontrolnych na etapie przed wydaniem decyzji o zwrocie - należy wskazać, że zgłoszone zastrzeżenia oznaczają brak akceptacji przez beneficjenta stanowiska zajętego przez instytucję zarządzającą w zakresie stwierdzonych nieprawidłowości i po włączeniu do materiału dowodowego wzmacniają pozycję beneficjenta w toku postępowania administracyjnego, a później - procesu sądowoadministracyjnego.

Natomiast w sytuacji braku wypłaty jakichkolwiek środków beneficjentowi, w odniesieniu do których mogłaby zostać wydana decyzja administracyjna nakazująca ich zwrot – powstaje spór pomiędzy beneficjentem, a instytucją zarządzającą co do stwierdzonych naruszeń prawa zamówień publicznych i tym samym charakteru kwalifikowanego wydatków. Instytucja zarządzająca nie została wyposażona w instrumenty o charakterze władczym, zatem w takiej sytuacji, w przypadku braku konsensusu co do kwalifikowalności poszczególnych wydatków w projekcie lub zasadności wymierzonych korekt finansowych - beneficjent ma możliwość dochodzenia swoich praw jedynie na drodze sądowej. Może żądać od instytucji zarządzającej wykonania umowy o dofinansowanie (poprzez wypłatę dofinansowania w pełnej wysokości, bez uwzględniania kwoty korekty finansowej), bądź żądać odszkodowania, gdy w skutek braku wypłaty pełnej kwoty dofinansowania powstała szkoda w majątku beneficjenta.