Odpowiedzialność karna kadry menedżerskiej

Nie tylko ryzyko majątkowe

Gdy analizowane są zasady odpowiedzialności członków zarządu spółek kapitałowych z reguły akcentowane jest przede wszystkim ryzyko pociągnięcia do odpowiedzialności odszkodowawczej wobec kontrahentów spółki bądź samej spółki. Tymczasem niektóre zachowania, które uzasadniają skierowanie roszczeń cywilnoprawnych wobec członka zarządu, mogą stanowić jednocześnie uzasadnienie dla pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej. Choć o wiele częściej występują sprawy o rodowodzie cywilnym, to jednak zagadnienia karne – choćby ze względu na dotkliwość ewentualnego wyroku skazującego – powinny być możliwie dobrze znane osobom, których mogą bezpośrednio dotyczyć z uwagi na sprawowaną funkcję.

Przykładowe naganne zachowania

Co oczywiste, zasadniczo każdy - niezależnie od zajmowanego stanowiska i rodzaju wykonywanej działalności - może dopuścić się przestępstwa pospolitego, tj. kradzieży, oszustwa czy fałszerstwa dokumentów. Tymczasem niektóre czyny zabronione są kwalifikowane podmiotowo, tzn. że mogą być popełnione tylko przez określoną kategorię osób. W szczególności ustawodawca przewidział szereg przepisów karnych, które znajdują zastosowanie do członków zarządu spółek kapitałowych. Tym samym określone zachowania takich osób są traktowane w świetle prawa karnego jako czyny zabronione i jako takie penalizowane. W takich przypadkach sprawowanie określonej funkcji stanowi niejako niezbędny element składowy przestępstwa, dlatego osoba niezajmująca danego stanowiska bądź niesprawująca określonych obowiązków nie może w świetle ustawy karnej dopuścić się pewnej kategorii czynów. Do tak kwalifikowanych czynów zabronionych należą m.in. przestępstwa przewidziane w Kodeksie spółek handlowych (np. art. 586 KSH - niezgłoszenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, art. 594 KSH – niedopełnienie obowiązków sprawozdawczych), przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu przewidziane w Kodeksie karnym (np. art. 296a KK – łapownictwo menadżerskie, art. 297 KK – oszustwo finansowe, art. 298 KK – oszustwo ubezpieczeniowe, art. 302 KK – faworyzowanie wierzycieli w obliczu niewypłacalności), wykroczenia bądź przestępstwa skarbowe (np. art. 60 Kodeksu karnego skarbowego – nieprowadzenie lub nieprzechowywanie w zgłoszonymi miejscu ksiąg rachunkowych), wykroczenia przewidziane w ustawie o rachunkowości (np. art. 79 ustawy – nieskładanie sprawozdania finansowego do ogłoszenia, nie poddawanie sprawozdania finansowego badaniu przez biegłego rewidenta) oraz te ustanowione w Kodeksie pracy jako wymierzone w prawa pracowników (przykładowo art. 281 KP penalizuje m.in. takie zachowania jak wymierzanie kar porządkowych nieprzewidzianych przepisami prawa, nieprowadzenie dokumentacji pracowniczej, naruszanie przepisów dotyczących czasu pracy, zawieranie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę).

Zakres sankcji karnej

Dopuszczając się danego przestępstwa sprawca winien liczyć się z sankcją karną, która z reguły polega na wymierzeniu kary grzywny. W związku z powyższym ważna jest świadomość zasad rządzących egzekucją takiej grzywny. Zgodnie z art. 28 Kodeksu karnego wykonawczego, orzeczone w stosunku do jednego z małżonków, pozostających we wspólności majątkowej, kary grzywny, nawiązki i należności sądowe podlegają zaspokojeniu z odrębnego majątku skazanego oraz z wynagrodzenia za pracę lub za inne usługi świadczone przez niego osobiście, jak również z praw twórcy wynalazku, wzoru użytkowego oraz projektu racjonalizatorskiego. Jeżeli zaspokojenie z tych źródeł okaże się niemożliwe, egzekucja może być prowadzona z majątku wspólnego. Należy pamiętać, że w razie skierowania egzekucji do majątku wspólnego, małżonek skazanego może żądać ograniczenia lub wyłączenia w całości zaspokojenia należności z majątku wspólnego lub niektórych jego składników, jeżeli skazany nie przyczynił się lub przyczynił się w stopniu nieznacznym do powstania tego majątku albo do nabycia określonych jego składników lub jeżeli zaspokojenie z majątku wspólnego tych należności jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.