Czas pracy

Kodeks pracy reguluje kwestie związane z czasem pracy pracowników, wskazując na maksymalne normy, których nie wolno przekroczyć. Przepisy prawa w tym zakresie zostały stworzone w celu ochrony praw pracowniczych i stanowią normy, których strony umowy o pracę nie mogą uregulować w sposób mniej korzystny dla pracownika, nawet za jego zgodą.

Tygodniowo 5 dni po 8 godzin

Jak powszechnie wiadomo, Kodeks pracy w art. 129 przyjmuje przeciętnie pięciodniowy tydzień pracy i przeciętnie ośmiogodzinny dzień pracy. Sformułowanie „przeciętnie” oznacza, iż w przyjętym przez danego pracodawcę okresie rozliczeniowym, np. 1 miesiąca zachowane zostaną takie przeciętne normy czasu pracy.

W konsekwencji, średni dzienny czas pracy to 8 godzin. W niektórych przypadkach, w zależności od zastosowanego u danego pracodawcy systemu pracy, norma dzienna może być przedłużona na zasadach wskazanych w ustawie.

Nadgodziny

Przyjmuje się, iż dopuszczalne są wyjątkowo sytuacje, w których norma czasu pracy może być przekroczona, są to tzw. nadgodziny. Kodeks pracy przewiduje możliwość ich wykonywania:

• w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii lub
• w związku ze szczególnymi potrzebami pracodawcy.

Szczególne potrzeby pracodawcy, o których mowa w art. 151 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy to ogólna przesłanka, która potrafi sprawiać trudności interpretacyjne. Przyjęło się, że potrzeby te wyraża pracodawca poleceniem, choć można także wykonywać pracę nadliczbową za wiedzą i zgodą pracodawcy (także milczącą zgodą).

Tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym, a łącznie w roku kalendarzowym nie może ich być więcej niż 150. Pracodawca może ustalić wyższy roczny limit nadgodzin niż ustawowe 150 wynikające z art. 151 § 3 Kodeksu pracy, jednak wówczas nadal nieprzekraczalne maksimum w tym zakresie będzie wynikać z maksymalnej tygodniowej możliwej ośmiogodzinnej liczby nadgodzin wynikającej z art. 131 § 1 Kodeksu pracy. Jeśli pracodawca nie ustali innej maksymalnej ilości nadgodzin w roku kalendarzowym to przyjmuje się, że nie może ich być więcej jak 150.

Planowanie nadgodzin

Państwowa Inspekcja Pracy nie raz wyrażała pogląd, iż nadgodziny w jej ocenie muszą stanowić sytuację nadzwyczajną, nieplanowaną. Co za tym idzie, wyrażano opinię o niedopuszczalności nadgodzin w przypadku możliwości ich wcześniejszego zaplanowania.

W doktrynie panuje jednak dyskusja co do prawidłowości takiej interpretacji co do planowania nadgodzin. Częsty jest pogląd o tym, że uprzednia wiedza o czasowej i krótkotrwałej konieczności pracy ponad „standardowy” czas pracy nie wyklucza dopuszczalności takich nadgodzin w rozumieniu prawa pracy – zakładając, iż taka potrzeba istotnie jest krótkotrwała i przemijająca. Stanowisko to wydaje się być racjonalne, jednak ze względu na odmienną praktykę niektórych inspekcji pracy, może stanowić ryzyko prawne dla pracodawcy.

Prawo do odpoczynku

Niezależnie od powyższego, zgodnie z art. 132 i 133 Kodeksu pracy musi zostać zachowane prawo do wypoczynku pracownika. W każdej dobie należy przewidzieć co najmniej 11 godzin nieprzerwanego okresu odpoczynku. Ograniczenia tego nie stosuje się w sytuacjach absolutnie wyjątkowych wskazanych w przepisie art. 132 § 2 Kodeksu pracy, takich w przypadku akcji ratunkowych w celu ochrony życia i zdrowia ludzkiego czy w przypadku potrzeby usunięcia awarii.

Raz w tygodniu natomiast pracownikowi przysługuje 35-godzinny okres odpoczynku (wliczając już obowiązkowy 11-godzinny okres wynikający z normy dobowej). W sytuacjach awaryjnych, o których mowa powyżej, norma tygodniowa może być wyjątkowo skrócona, lecz nie bardziej niż do 24 godzin.