Prawa autorskie w pracy – utwory pracownicze

Utwory pracownicze to utwory stworzone przez pracownika  w ramach wykonywania przez niego obowiązków, wynikających z umowy o pracę.

Na wstępie należy wyjaśnić, że utwór w rozumieniu prawa autorskiego[1] to: każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W szczególności  przedmiotem prawa autorskiego są utwory wyrażone słowem, utwory plastyczne, fotograficzne, lutnicze, utwory wzornictwa przemysłowego,  architektoniczne, muzyczne, czy sceniczne. 

Jeżeli więc wykonywanie obowiązków ze stosunku pracy ma polegać na działalności twórczej pracownika, od woli stron zależy do kogo należeć będą autorskie prawa majątkowe do stworzonych przez pracownika utworów. Kwestia ta powinna zostać uregulowana w umowie o pracę lub w innym porozumieniu, zawartym pomiędzy pracodawcą i pracownikiem. Nieokreślenie w  umowie o pracę własności tych praw powoduje, że w granicach wynikających z umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron, autorskie prawa majątkowe do utworów pracowniczych nabywa pracodawca z chwilą ich przyjęcia. Oznacza to, że jeżeli strony nie postanowiły inaczej,  autorskie prawa majątkowe do zdjęć, wykonanych przez fotografa w ramach stosunku pracy, przysługiwać będą jego pracodawcy, również prawa do projektów przygotowanych przez pracownika agencji reklamowej, przysługiwać będą tej agencji.

Należy  mieć na względzie, że utworem pracowniczym, będzie utwór, którego stworzenie należało do obowiązków pracownika. Obowiązki takie mogą być sprecyzowane w samej umowie o pracę, w odrębnym dokumencie czy w bezpośrednich poleceniach służbowych. Utworem pracowniczym nie będzie więc utwór stworzony niejako przy okazji wykonywanej pracy, choćby wykreowany został przez pracownika w godzinach pracy, a nawet przy użyciu narzędzi pracodawcy. Utworem pracowniczym nie będzie więc utwór muzyczny stworzony w miejscu i w godzinach pracy  przez pracownika zatrudnionego na stanowisku architekta.

Utworem pracowniczym nie będzie oczywiście również utwór wykreowany przez osobę „zatrudnioną” na podstawie umowy o dzieło, umowy zlecenia czy innej umowy cywilnoprawnej.

Pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe do utworu pracowniczego z chwilą jego przyjęcia, co następuje po złożeniu przez pracodawcę odpowiedniego oświadczenia akceptującego utwór, względnie z upływem 6 miesięcy od daty dostarczenia utworu przez twórcę, jeśli pracodawca nie zgłosił w tym terminie zastrzeżeń co do tego utworu (art. 13 Ustawy).

Nabywając autorskie prawa majątkowe do utworu to pracodawca będzie uprawniony do korzystania z utworu, rozporządzania nim oraz do uzyskania wynagrodzenia za korzystanie z utworu przez podmioty trzecie.

Nabycie praw autorskich do utworu pracowniczego przez pracodawcę nie następuje w nieograniczonym zakresie, ale w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Pracodawca uprawniony będzie z reguły do korzystania z utworu pracowniczego wyłącznie w zakresie przydatnym dla prowadzonej przez niego działalności. Dla zakresu nabycia autorskich praw majątkowych do utworu pracowniczego może mieć również znaczenie charakter utworu i jego przeznaczenie. Przykładowo jeżeli pracownik stworzy znak towarowy produktu, wytwarzanego przez pracodawcę, prawa autorskie do takiego utworu powinny przejść na pracodawcę w możliwie pełnym zakresie, umożliwiającym posługiwanie się tym znakiem.

Jeśli strony nie postanowią inaczej, pracodawca nabywa wraz z przyjęciem utworu także własność przedmiotu, na którym utrwalono utwór (chodzi o materialny nośnik utworu, jego egzemplarz, oryginał).

Jeżeli strony nie postanowią inaczej ustalone wynagrodzenie za pracę stanowi także wynagrodzenie z tytułu autorskich praw majątkowych. Innymi słowy zatrudnionemu twórcy nie przysługuje prawo do odrębnego wynagrodzenia z tytułu stworzenia utworu pracowniczego i jego eksploatacji.

Na zakończenie wyjaśnić  należy, że Ustawa zawiera szczególną regulację dotyczącą utworów naukowych (art. 14 Ustawy) i programów komputerowych (art. 74 ust.3 Ustawy), stworzonych przez pracownika.