Równoważny system czasu pracy

Kodeks przewiduje możliwość wydłużenia „standardowego” czasu pracy w przypadku zastosowania w zakładzie pracy równoważnego czasu pracy dla danej grupy pracowników, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją. Równoważny czas pracy często jest przyjmowany w agencjach ochrony osób i mienia, zakładach produkcyjnych czy w budownictwie.

Systemy czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe ustala się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.

Zgodnie z art. 129 § 1 Kodeksu pracy, ustawodawca przewidział normę średnio pięciodniowego i czterdziestogodzinnego tygodnia pracy. Powyższy model to podstawowy, jednak nie jedyny możliwy system czasu pracy dostępny dla pracodawcy.

Różne systemy czasu pracy

Wskazana norma czasu pracy może być zrealizowana w różnych systemach, w których dopuszczalne są odstępstwa od dziennych czy nawet do pewnego stopnia tygodniowych norm przy założeniu, że w ramach przyjętego okresu rozliczeniowego średnie normy nie będą przekroczone.

Kodeks pracy przewiduje:

• podstawowy system czasu pracy
• równoważny system czasu pracy,
• system pracy w ruchu ciągłym,
• system przerywanego czasu pracy,
• system zadaniowego czasu pracy,
• system ruchomego czasu pracy,
• indywidualny rozkład czasu pracy,
• system skróconego tygodnia pracy
• system pracy weekendowej,
• system skróconego czasu pracy.

Poniższy artykuł traktuje o równoważnym systemie czasu pracy.

Równoważny system czasu pracy

Równoważny czas pracy oznacza, iż w okresie rozliczeniowym dany pracownik pracuje średnio 40 godzin tygodniowo przez maksymalnie 5 dni w tygodniu, jednak w niektórych dniach norma dzienna może być wydłużona (maksymalnie do 12 godzin, w szczególnych przypadkach do 16, a nawet do 24 godzin) w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca (w szczególnych przypadkach – nawet od 4 miesięcy, zależnie od okoliczności, zgodnie z normami art. 135 § 2 i 3 Kodeksu pracy).

Jednak kluczowym jest, że zastosowanie takiego przedłużonego dnia pracy musi to być rekompensowane innymi krótszymi dniami pracy lub dniami wolnymi od pracy – w taki sposób, by średnio w okresie rozliczeniowym czas pracy danej osoby nie przekroczył 40 godzin tygodniowo i 5 dni w tygodniu.

Przy pracach polegających na dozorze urządzeń dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do maksymalnie 16 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.

Do pracowników zatrudnionych przy ochronie mienia lub osób, pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych może być stosowany system równoważnego czasu pracy, w którym jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy nawet do 24 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.

Prawo do odpoczynku

Pracownik na zasadach ogólnych zgodnie z art. 132 i 133 Kodeks pracy zachowuje prawo do wypoczynku: dziennie minimalnie 11-godzinnego, a tygodniowo minimalnie 35 godzin nieprzerwanego okresu odpoczynku.

W równoważnym systemie czasu pracy pracownikowi przysługuje odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy - niezależnie od odpoczynku przewidzianego w art. 133 Kodeksu pracy.

Oznacza to, iż np. w przypadku przepracowania 12-godzinnej zmiany, pracownikowi przysługuje prawo do odpoczynku w wymiarze 12+11[1]=23 godzin[2].

Nie zawsze wydłużenie dobowego czasu pracy będzie możliwe

Na mocy art. 148 Kodeksu pracy nie można wydłużyć czasu pracy powyżej przyjętych 8 godzin dziennie pracownikom czy pracownicom:

• w ciąży,
• opiekującym się dzieckiem do ukończenia przez nie czwartego roku życia (chyba że wyrażą zgodę na pracę powyżej 8 godzin),
• zatrudnionym na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia.

Wymiar czasu pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę także w odniesieniu do pracowników młodocianych zgodnie z art. 202 Kodeksu pracy.

Czas pracy

Więcej o kwestiach związanych z czasem pracy mogą Państwo przeczytać w odrębnym artykule poświęconym tej materii: [link].