Ważna nowelizacja: nowe postępowanie dotyczące relacji przedsiębiorca-konsument

1 lipca 2023 r. wejdzie w życie zasadnicza część znaczącej nowelizacji procedury cywilnej. Przewiduje ona nowe postępowanie odrębne, które będzie wyraźnie uprzywilejowywać konsumentów w sporach z przedsiębiorcami. Poniżej omówiono najważniejsze aspekty uchwalonych zmian.

Zważywszy, iż autor poza prawem zamówień publicznych, często zajmuje się także postępowaniem cywilnym (na ogół w związku z tą pierwszą z przywołanych dziedzin prawa), nie umknęła mu najnowsza nowelizacja prawa procesowego, wprowadzona ustawą z dnia 09 marca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2023 r. poz. 614 (zwana dalej ,,ustawą nowelizującą”).

Postępowanie z udziałem konsumentów, które stanie się częścią polskiej procedury cywilnej od dnia 01 lipca 2023 r. (art. 458(14) – art. 458(16)Kodeksu postępowania cywilnego [zwanego dalej ,,k.p.c.”]), znacząco skomplikuje sytuację procesową przedsiębiorców w celu wzmocnienia pozycji konsumentów.

1.      Zmiana właściwości miejscowej

Zgodnie z uchwalonym art. 458(14) § 4 k.p.c. ,,§ 4. W sprawach rozpoznawanych według przepisów niniejszego działu konsument może wytoczyć powództwo również przed sąd właściwy dla miejsca swojego zamieszkania. Nie dotyczy to spraw, w których właściwość sądu jest wyłączna”.

Powyższa norma ma umożliwić konsumentom składania pozwów przed ,,swoimi” sądami, przerzucając ciężar dojazdów związanych ze stawiennictwem w niekiedy odległym sądzie na przedsiębiorcę. W uzasadnieniu do ustawy nowelizującej trafnie wskazano, że ,,Rozwiązanie takie wpisuje się w logikę rozwiązań zawartych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (art. 18 ust. 1), co zapewnia wyższy standard harmonizacji prawa polskiego z zasadami przyjętymi w europejskim porządku prawnym.”.

2.      Prekluzja dowodowa

Przepis art. 458(15) § 1 k.p.c. przewiduje, iż ,,§ 1. Przedsiębiorca będący powodem jest obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a będący pozwanym - w odpowiedzi na pozew.”

Rygorystyczny obowiązek dotyczący wskazania wszystkich dowodów w pierwszym piśmie procesowym, powiela model przewidziany w Postępowaniu w sprawach gospodarczych (art. 458(5) § 1 k.p.c.), ograniczając go do przedsiębiorcy – rygor nie dotyczy konsumenta.

Tak daleko idące uprzywilejowanie konsumenta budzi u autora wątpliwości co do sprawiedliwości procesu.

3.      Możliwość obciążenia przedsiębiorcy kosztami

Kolejną istotną zmianą jest wprowadzenie przepisu art. 458(16) k.p.c., zgodnie z którym ,,Jeżeli strona będąca przedsiębiorcą przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy, niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć tę stronę kosztami procesu w całości lub części, a w uzasadnionych przypadkach nawet podwyższyć je, jednak nie więcej niż dwukrotnie.”

Przepis, podobnie jak ten dotyczący prekluzji dowodowej, czerpie z Postępowania w sprawach gospodarczych. Zgodnie z art. 458(12) k.p.c. ,,Niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć kosztami procesu w całości lub części stronę, która przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy.” – co stanowi kolejne jednostronne obostrzenie dla przedsiębiorcy.

W uzasadnieniu do tego przepisu, wskazano iż ,,Nie ma wątpliwości, że zmuszanie konsumenta do występowania na kosztowną drogę procesu cywilnego, dla realizacji uzasadnionych roszczeń (a tym samym stwarzanie pewnych faktów dokonanych, albowiem wiele osób pokrzywdzonych działaniami przedsiębiorcy nie zdecyduje się na drogę sądową), powinno być przez ustawodawcę piętnowane, a istniejące mechanizmy powinny powodować, że takie działania będą dla przedsiębiorców nieopłacalne.”. Zdaniem autora, cytowana wypowiedź świadczy o autokratycznym i protekcjonalnym traktowaniu przez ustawodawcę przedsiębiorców, których analizowanym przepisem próbuje się zmuszać do rezygnacji z poddania sporu pod rozstrzygnięcie sądowi powszechnemu - co należy jednoznacznie potępić. Przedsiębiorca i każdy inny podmiot, ma pełne prawo do podjęcia decyzji o skorzystaniu z prawa do sądu, a próby jego ograniczenia, autorzy nawet nie próbują ukryć.

4.      Wejście w życie

Ustawa nowelizująca, pomimo iż co do zasady ma zastosowanie wobec spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem jej wejścia w życie (art. 19 ust. 1 ustawy nowelizującej), to nie dotyczy to wyżej omawianego postępowania z udziałem konsumentów (art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy nowelizującej).

5.      Lapidarna próba oceny

Dysproporcja broni pomiędzy międzynarodowymi korporacjami, a konsumentami jest oczywista i ewidentna. Autor ma wątpliwość natomiast, czy postepowanie cywilne powinno traktować ogromne koncerny tak samo, jak przedsiębiorców z sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

Ustanowiona regulacja wydaje się naruszać zasadę proporcjonalności i niestety wpasowuje się w ostatnie zmiany prawa procesowego, próbujące zmuszać podmioty prawa cywilnego do korzystania z pozasądowych sposobów rozwiązywania sporu – co wynika nie z troski o obywateli, a powolnej lecz konsekwentnej abdykacji państwa ze sprawowania skutecznego wymiaru sprawiedliwości.