Świadczenie wyrównawcze dla agenta

Po rozwiązaniu umowy agencyjnej były agent może żądać zapłaty świadczenia pieniężnego, mimo że nie wykonuje już żadnych czynności dla dającego zlecenie przedsiębiorcy. Obowiązek zapłaty świadczenia wyrównawczego wynika z przepisów prawa i zasadniczo nie zależy od przyczyn i sposobu zakończenia umowy agencyjnej.

Przesłanki powstania prawa do świadczenia wyrównawczego

Na podstawie art. 764³ § 1 k.c.[1] po rozwiązaniu umowy agencyjnej agent może żądać od dającego zlecenie świadczenia wyrównawczego, jeżeli w czasie trwania umowy agencyjnej pozyskał nowych klientów lub doprowadził do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami, a dający zlecenie czerpie nadal znaczne korzyści z umów z tymi klientami. Roszczenie to przysługuje agentowi, jeżeli, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności, a zwłaszcza utratę przez agenta prowizji od umów zawartych przez dającego zlecenie z tymi klientami, przemawiają za tym względy słuszności.

W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że roszczenie o zapłatę świadczenia wyrównawczego wymaga łącznego spełnienia czterech przesłanek:

1. rozwiązanie umowy agencyjnej;
2. ze strony agenta pozyskanie nowych klientów lub doprowadzenie do istotnego wzrostu obrotów, w okresie obowiązywania umowy agencyjnej;
3. ze strony dającego zlecenie przedsiębiorcy czerpanie korzyści po ustaniu umowy agencyjnej z ww. czynności agenta;
4. świadczenie wyrównawcze jest zgodne z względami słuszności.

Ostatnia z wymienionych wyżej przesłanek ma charakter ocenny i będzie zależeć od całokształtu okoliczności danego przypadku. Pasywność agenta w ostatnim okresie przed zakończeniem umowy, prowadzenie działalności konkurencyjnej lub inne przejawy braku podstawowej lojalności agenta mogą skutecznie pozbawić agenta prawa do świadczenia wyrównawczego.

„Utrata przez agenta prowizji od umów z klientami, o których mowa w art. 764[3] § 1 zd. 1, nie jest jedynym zdarzeniem, którego zaistnienie przemawia za przyznaniem agentowi wyrównania z uwagi na zasady słuszności. Za takim ujęciem przemawia zwrot "a zwłaszcza". Przy badaniu tego, czy względy słuszności przemawiają za przyznaniem agentowi wyrównania, należy mieć na uwadze szereg innych okoliczności, a mianowicie: prowadzenie przez agenta działalności dla innych podmiotów, staranność przy wykonywaniu umowy, wzrost obrotów dającego zlecenie, korzyści osiągnięte przez dającego zlecenie, istnienie klauzuli zawierającej zakaz konkurencji. Nie jest też pozbawione znaczenia, czy (i w jakim zakresie) wysiłki oraz aktywność agenta zostały już wynagrodzone w postaci prowizji i innych świadczeń spełnionych przez dającego zlecenie na jego rzecz w czasie umowy agencyjnej”[2].

Brak prawa do świadczenia wyrównawczego

Niezależnie od omówionych wyżej względów słuszności, były agent nie będzie mieć prawa do świadczenia wyrównawczego w następujących przypadkach (art. 764⁴ k.c.):

1. dający zlecenie wypowiedział umowę na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi agent, usprawiedliwiających wypowiedzenie umowy bez zachowania terminów wypowiedzenia;
2. agent wypowiedział umowę, chyba że wypowiedzenie jest uzasadnione okolicznościami, za które odpowiada dający zlecenie, albo jest usprawiedliwione wiekiem, ułomnością lub chorobą agenta, a względy słuszności nie pozwalają domagać się od niego dalszego wykonywania czynności agenta;
3. agent za zgodą dającego zlecenie przeniósł na inną osobę swoje prawa i obowiązki wynikające z umowy.

Wysokość świadczenia wyrównawczego

Maksymalna wysokość świadczenia wyrównawczego została określona w art. 764³ § 2 k.c. Świadczenie wyrównawcze nie może przekroczyć wysokości wynagrodzenia agenta za jeden rok, obliczonego na podstawie średniego rocznego wynagrodzenia uzyskanego w okresie ostatnich pięciu lat. Jeżeli umowa agencyjna trwała krócej niż pięć lat, wynagrodzenie to oblicza się z uwzględnieniem średniej z całego okresu jej trwania.

Jednocześnie powszechnie uznaje się, że w obliczaniu świadczenia wyrównawczego należy uwzględniać fakt, iż po rozwiązaniu umowy agent nie wykonuje żadnych czynności dla dającego zlecenie przedsiębiorcy i w związku z tym nie ponosi kosztów działalności w tym zakresie. Świadczenie wyrównawcze – jak sama nazwa wskazuje – ma prowadzić do wyrównania byłemu agentowi utraconego zysku, a nie do jego nadmiernego wzbogacenia.

 „Górnej granicy świadczenia wyrównawczego, o jakiej mowa w art. 764³ § 2 k.c., nie powinno stanowić średnie wynagrodzenie brutto (przychód), lecz dochód uzyskiwany przez agenta po odliczeniu kosztów działalności^”[3]. „Przy obliczaniu wysokości świadczenia wyrównawczego, Sąd winien brać pod uwagę prognozowaną wysokość wynagrodzenia agenta do wysokości średniego rocznego wynagrodzenia osiąganego przezeń w okresie ostatnich 5 lat. Wysokość świadczenia wyrównawczego powinno stanowić nie wynagrodzenie brutto, lecz dochód uzyskiwany przez agenta po odliczeniu kosztów działalności”[4].

Wyłączenie umową stron prawa do świadczenia wyrównawczego

Niedopuszczalne jest wyłączenie lub ograniczenie prawa agenta do świadczenia wyrównawczego w samej umowie agencyjnej lub innym porozumieniu zawartym w okresie obowiązywania umowy agencyjnej (art. 764⁵ k.c.). Dopiero po rozwiązaniu umowy agencyjnej były agent może skutecznie zrzec się prawa do świadczenia wyrównawczego lub zgodzić się na zmianę zasad jego wypłacania.