Wójt musi przyjąć gminną ewidencję zabytków, by ochrona zabytków trwała

Ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw („ustawa nowelizująca”) przyniosła pewne zmiany w procedurze ochrony zabytków. Zgodnie z nowymi przepisami, wójt (burmistrz, prezydent miasta) ma utworzyć i prowadzić gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych wszystkich zabytków nieruchomych z terenu gminy, a nie - tak jak dotychczas -tylko tych, które znajdują się w wojewódzkiej ewidencji zabytków.

W konsekwencji nowelizacji przyjęto, iż w stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków, pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje właściwy organ w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków („WKZ”) (art. 39 ust. 3 znowelizowanego prawa budowlanego).

W ustawie nowelizującej wprowadzono przepisy przejściowe ustalające, iż do czasu założenia gminnej ewidencji zabytków, decyzję, o której mowa w art. 39 ust. 3 znowelizowanego prawa budowlanego, wydaje się po uzgodnieniu z WKZ. Wyznaczono przy tym organom dwuletni okres na utworzenie odpowiedniej gminnej ewidencji zabytków (art. 6 ust. 2 ustawy nowelizującej).

Co jednak, jeśli gminna ewidencja zabytków nie została jeszcze utworzona pomimo upływu wyznaczonego ustawowo terminu?

Naczelny Sąd Administracyjny w sprawie o sygnaturze II OSK 25/17 zmierzył się właśnie z takim zapytaniem przy następującym stanie faktycznym:

1. Wojewódzki Konserwator Zabytków postanowieniem w kwietniu 2014 r. odmówił uzgodnienia inwestycji polegającej na rozbiórce budynku zlokalizowanego na obszarze układu ruralistycznego ujętego w gminnej ewidencji zabytków.
2. W wyniku wniesienia zażalenia, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego postanowieniem z sierpnia 2014 r. uchylił postanowienie w całości (ze względu na uchybienia formalne przy prowadzonym postępowaniu) i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ I instancji.
3. WKZ w październiku 2014 r. ponownie odmówił uzgodnienia inwestycji uznając, iż planowana rozbiórka spowodowałaby zaburzenie oryginalnego układu przestrzennego, co obniżyłoby jego wartości zabytkowe.
4. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego w marcu 2015 r. utrzymał w mocy postanowienie WKZ. Wskazał przy tym, iż gminna ewidencja budynków nie została utworzona przez organ (zgodnie z art. 22 ust. 4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami organem właściwym jest: wójt, burmistrz, prezydent miasta). Wobec braku utworzenia gminnej ewidencji, Minister uznał, iż nadal obowiązują przepisy przejściowe w tym względzie – czyli, że nadal obowiązuje wykaz zabytków nieruchomych, o którym mowa w art. 7 ustawy nowelizującej. Na koniec wskazał, że odmowa uzgodnienia rozbiórki nie narusza prawa i jest słuszna merytorycznie.
5. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zgodził się z organem. Stwierdził, że pomimo braku wykonania przez wójta obowiązku założenia gminnej ewidencji zabytków, układ przestrzenny podlega ochronie, gdyż nadal obowiązuje wykaz zabytków nieruchomych, o którym mowa w art. 7 ustawy nowelizującej.
6. Od powyższego orzeczenia wniesiona została skarga kasacyjna do NSA. WSA odrzucił skargę kasacyjną ze wzgląd na fakt, iż strona nie wnosiła o sporządzenie uzasadnienia wyroku WSA.
7. NSA w wyniku rozpatrzenia skargi uznał. Iż zawiera usprawiedliwione podstawy i uchylił zaskarżony wyrok i postanowienie WKZ wskazując, iż niesłusznie uznano, iż istniała podstawa do zwrócenia się o uzgodnienie planowanej rozbiórki budynku z WKZ.

W uzasadnieniu NSA wskazał, iż zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy nowelizującej, w terminie dwóch lat od dnia przekazania przez WKZ wykazu zabytków z art. 7 ustawy nowelizującej, wójt (burmistrz, prezydent miasta) miał założyć gminną ewidencję zabytków. Jeśli jednak tak się nie stało, to nie istniała podstawa zwrócenia się do WKZ o uzgodnienie rozbiórki.

Ochrona wynikająca z art. 8 ust. 3 ustawy nowelizującej obowiązywała tylko do czasu założenia gminnej ewidencji zabytków. NSA uznał, iż należy przepis rozumieć tak, że ochrona nie obowiązuje dłużej niż 2 lata od dnia przekazania przez WKZ wspomnianego wykazu zabytków. Wobec powyższego uznał, iż nie można przyjąć, że w razie bezczynności organu ochrona z art. 8 ust. 3 ustawy nowelizującej miałaby trwać dalej (np. wręcz w nieskończoność).

W konsekwencji, NSA uchylił zaskarżony wyrok i wcześniejsze postanowienie, a następnie uwzględnił skargę.